http://aaxou.blogspot.gr

http://aaxou.blogspot.gr-ΙΣΤΟΤΟΠΟΣ ΕΚΠ/ΚΩΝ ΑΝΑΡΤΗΣΕΩΝ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ...ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΑΛ. ΧΟΥΛΙΑΡΑ...Μέσα σε ένα σύγχρονο και συνεχώς εξελισσόμενο περιβάλλον ο δάσκαλος σήμερα καλείται να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις και προκλήσεις της εποχής. Μέσα σ΄αυτές είναι και ο νέος ψηφιακός κόσμος που μας αγκαλιάζει όλους . Στο καινούριο αυτό περιβάλλον θέλοντας να ανταποκριθώ στις νέες προοπτικές που ανοίγει η τεχνολογία, επιχειρώ μέσα από τον ιστότοπο αυτό να προβάλλω τη δική μου ταυτότητα, να δώσω το δικό μου στίγμα πιστεύοντας πως οι φωνές μας , οι φωνές των παιδιών μας είναι αυτές που μπορούν να υποσχεθούν έναν καλύτερο και γεμάτο αισιοδοξία κόσμο. Με τιμή ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΛ. ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ..ΔΑΣΚΑΛΟΣ ...Η παιδεία είναι πανηγύρι της ψυχής, γιατί σ' αυτήν υπάρχουν πολλά θεάματα και ακούσματα της ψυχής...Σωκράτης...Αθηναίος φιλόσοφος.. .

ΠΡΟΣΦΑΤΑ...1

ΠΡΟΣΦΑΤΑ...2

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ



ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

κείμενα: Γιάννης Χαλάτσης

Στα τρεισήμισι χιλιάδες χρόνια της ιστορίας της, από την κάθοδο των Δωριέων μέχρι σήμερα η Ναύπακτος και η ευρύτερη περιοχή της βρίσκεται πάντα στην πρώτη γραμμή του αγώνα και του πολιτισμού. Η ίδρυση της πανάρχαιας καστροπολιτείας χάνεται στα βάθη των αιώνων, όπου είναι δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ της Μυθολογίας και της Ιστορίας.

Έτσι η παραθαλάσσια αυτή πολιτεία συνδέθηκε με τις μεγάλες μετακινήσεις των Ηρακλειδών (Δωριέων) στα τέλη του ΙΒ΄π.Χ. αιώνα. Εδώ ναυπήγησαν τα πλοία τους οι Ηρακλείδες για να μπορέσουν να περάσουν αντίπερα στην Πελοπόννησο.

Η επίζηλη στρατηγική της θέση στο στόμιο του κλειστού τότε Κορινθιακού κόλπου ήταν η αιτία να γίνει η Ναύπακτος στη μακραίωνη ιστορική της πορεία το μήλο της έριδας ανάμεσα στους δυνατούς της κάθε εποχής.

Από αποσπάσματα αρχαίων συγγραφέων γίνεται αντιληπτό ότι δεν είναι σχήμα λόγου όταν λέμε ότι η Ναύπακτος βρισκόταν στο κέντρο των διενέξεων της Αρχαίας Ελλάδας και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Αιτωλική Συμπολιτεία. Λοκροί, Αθηναίοι, Μεσσήνιοι, Αχαιοί, Θηβαίοι, Μακεδόνες, Αιτωλοί εναλλάσσονται στη διαχείριση των τυχών της στη μακραίωνη πορεία της.

Το άγαλμα της Νίκης, έργο του Παιωνίου από τη Μένδη της Χαλκιδικής


Την περίοδο της ρωμαϊκής εξουσίας η Αιτωλία μπήκε σε τροχιά παρακμής και η Ναύπακτος για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν απαντιέται στις γραπτές πηγές της εποχής. Αντίθετα, οι αρχαιολογικές ανασκαφές αποκάλυψαν και συνεχίζουν να αποκαλύπτουν μία πλήρως οργανωμένη πόλη με δρόμους και κτίρια ιδιωτικού και δημόσιου χαρακτήρα της Ρωμαϊκής εποχής γύρω από την περιοχή που βρίσκεται σήμερα το πρώτο Δημοτικό Σχολείο της πόλης.

Στους μεταχριστιανικούς αιώνες, εξαιτίας βαρβαρικών επιδρομών (Βησιγότθοι, Ούννοι, Νορμανδοί, Σλάβοι, Σαρακηνοί, Βούλγαροι κ.α.), θεομηνιών, σεισμών και άλλων καταστροφών, η Ναύπακτος για πολλούς αιώνες πέρασε σε ιστορική αφάνεια.

Επανήλθε δυναμικά στο ιστορικό προσκήνιο μετά το 1204, όταν αποτέλεσε τμήμα του λεγόμενου Δεσποτάτου της Ηπείρου. Την περίοδο αυτή ο Επίσκοπος Ναυπάκτου και αργότερα Άρτας Ιωάννης Απόκαυκος (1204-1232) διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην εκκλησιαστική και πολιτική ιστορία του Δεσποτάτου.

Σχεδίασμα της Ναυπάκτου

Το 1407 η Ναύπακτος κυριεύθηκε από τους Ενετούς, γνώρισε περίοδο εξωραϊσμού και ακμής και μεταβλήθηκε σε εμπορικό κέντρο που συναγωνίσθηκε την εμπορική κίνηση της Πάτρας. Την περίοδο αυτή το κάστρο συντηρήθηκε και πήρε τη μορφή με την οποία το γνωρίζουμε σήμερα.

Μετά από τους Ενετούς ήρθε η σειρά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας να κυριαρχήσει στο βαλκανικό χώρο. Ύστερα από αλλεπάλληλες επιθέσεις των Τούρκων, το 1499 η πόλη παραδόθηκε στο Σουλτάνο Βαγιαζήτ Β΄.

Για την προστασία της Ναυπάκτου οι Τούρκοι κατασκευάζουν τα «Μικρά Δαρδανέλλια», δύο φρούρια στην είσοδο του Κορινθιακού κόλπου, στο Ρίο και στο Αντίρριο.

Ο συνεχής επεκτατισμός των Οθωμανών και ο ορατός πια κίνδυνος για τη Δύση ανάγκασε τους ηγεμόνες των κρατών της Ευρώπης να συνασπιστούν για την αντιμετώπιση του κίνδυνου. Έτσι μετά από επίμονες, επίπονες και πολύμηνες προσπάθειες ο Πάπας Πίος Ε΄ κατόρθωσε να δημιουργήσει τον Ιερό Συνασπισμό. Η Ισπανία, η Βενετία, η Ρώμη, η Σαβοΐα, η Μάλτα, και μερικά ακόμα Ιταλικά κρατίδια συνασπίζονται και αναλαβαίνουν ιερή Σταυροφορία να ανακόψουν την προέλαση των Οθωμανών. Ο χριστιανικός στόλος με αρχιναύαρχο τον Ισπανό πρίγκιπα Δον Χουάν, αδελφό του βασιλιά της Ισπανίας και ο οθωμανικός στόλος με αρχιναύαρχο τον Μουεζίν Ζαντέ Αλή πασά έδωσαν στις 7 Οκτωβρίου 1571 μία φοβερή ναυμαχία στις εκβολές του Αχελώου κοντά στις Εχινάδες που έμεινε στην Ιστορία ως ναυμαχία της Ναυπάκτου. Η νίκη του Χριστιανικού στόλου ήταν σταθμός για την περαιτέρω πορεία του Δυτικού πολιτισμού.

Ναυμαχία της Ναυπάκτου 1571

Μετά την ναυμαχία αυτή στην Ναύπακτο συγκεντρώθηκαν πολλοί πειρατές από τη Μεσόγειο, μετατρέποντάς την σε «Μικρό Αλγέρι».

Το 1687 ο Βενετός Μοροζίνι μαζί με Αυστριακούς συμμάχους απέσπασε τη Ναύπακτο από τους Τούρκους και την παραχώρησε στους Ενετούς. Ακολούθησε μια δεύτερη μικρή περίοδος Ενετοκρατίας (1687- 1701). Το 1701 η Ναύπακτος παραδόθηκε στους Τούρκους σύμφωνα με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς και έμεινε σκλαβωμένη μέχρι τον Απρίλιο του 1829.

Όταν, το 1821, ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση η Ναύπακτος χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρκους ως στρατιωτική βάση λόγω των ισχυρών οχυρώσεων της. Αυτή ήταν η αιτία που απελευθερώθηκε τον τελευταίο χρόνο του Αγώνα. Στις 18 Απριλίου 1829 μη μπορώντας να αντέξουν οι Τούρκοι και οι Αλβανοί την πολιορκία των ελληνικών δυνάμεων, παρέδωσαν τη Ναύπακτο στον έλληνα κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια.

Μετά την απελευθέρωσή της ο πληρεξούσιος τοποτηρητής και αδελφός του κυβερνήτη Αυγουστίνος Καποδίστριας και οι διοικητικές, στρατιωτικές και πολιτικές αρχές της επαρχίας και της πόλης ανάπτυξαν σημαντικές δραστηριότητες και διευθέτησαν τη διοικητική και στρατιωτική οργάνωση. Με ψήφισμα της Ε΄ Εθνοσυνέλευσης του 1832 αποφασίσθηκε η εγκατάσταση και παραχώρηση κατοικιών και εθνικής γης σε 500 περίπου Σουλιώτες και άλλους Ηπειρώτες.

Με αυτές τις βάσεις η Ναύπακτος και η περιοχή της άρχισε τη νέα περίοδο της ελεύθερης ζωής της μέσα στο νεοελληνικό κρατίδιο προσφέροντας τις υπηρεσίες της στους μεταγενέστερους εθνικο-απελευθερωτικούς και κοινωνικούς αγώνες του Νεότερου Ελληνικού Κράτους.

Με το Διάταγμα της 31-8-1949 (ΦΕΚ 202 τ. Α΄ ) η Ναύπακτος χαρακτηρίσθηκε τουριστική πόλη. Επίσης με την Φ. 31\5434\3888 από 18-2-1973 απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού χαρακτηρίσθηκε ως τόπος ιστορικός και ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους.

                                                     ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ



Οι πολλοί σεισμοί, που κατά καιρούς έπληξαν την περιοχή, σε συνδυασμό με το γεγονός, ότι η πόλη αυτή κατοικούνταν συνέχεια για περισσότερα από 3.500 χιλιάδες χρόνια, έχουν σαν αποτέλεσμα να μην έχουν διασωθεί σπουδαία αρχαία μνημεία, εκτός βέβαια από το φρούριό της.



Η πόλη κάθε φορά που καταστρεφόταν, ξαναχτιζόταν πάνω στα ερείπιά της. Αυτός είναι και ο λόγος που το υπέδαφός της είναι διάσπαρτο από αρχαία ευρήματα, απ' όλες τις εποχές της μακραίωνης ιστορίας της.
Σύμφωνα με περιγραφές ιστορικών, περιηγητών και από πληροφορίες που αντλούμε από ανακαλυφθείσες επιγραφές, προκύπτουν τα παρακάτω στοιχεία για τη μορφή της πόλης στους αρχαίους χρόνους.
Είναι βέβαιο ότι υπήρχαν τα μακρά τείχη του κάστρου. Υπολείμματα αρχαίων τειχών βρίσκονται και σήμερα στη πλευρά της θάλασσας και στη δυτική πλευρά του φρουρίου. Τα τείχη ήταν μακρά το 426 π.Χ., είναι όμως πιθανό να μην είχαν τη σημερινή τους μορφή με τα πέντε διαζώματα. Υπήρχε επίσης το λιμάνι, η συνοικία στην ανατολική πλευρά (Κεφαλόβρυσο), το «ατείχιστο προάστειο».

Στη δυτική πλευρά είναι άγνωστο, αν υπήρχε προάστιο. Υπήρχαν όμως αμπελώνες.
Πληρέστερη περιγραφή της Ναυπάκτου του 176 μ.Χ. και των ναών που υπήρχαν, μας κληροδότησε ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας στα «Φωκικά», ο οποίος γράψει: «Στην ακροθαλασσιά υπάρχει εδώ ένας ναός του Ποσειδώνα με άγαλμα χάλκινο που παριστάνει το θεό όρθιο. Υπάρχει επίσης και ιερό της Άρτεμης, με την επίκληση Αιτωλή, όπου άγαλμα από λευκό μάρμαρο παριστάνει τη θεά να ρίχνει ακόντιο. ΗΑφροδίτη τιμάται μέσα σε μία σπηλιά, προσεύχονται σε αυτή και για άλλα πράγματα, αλλά κυρίως οι χήρες γυναίκες ζητούν από τη θεά νέο γάμο. Το ιερό του Ασκληπιούήταν το 176 μ.Χ. ερειπωμένο.

Η ακριβής θέση των μνημείων αυτών είναι δύσκολο να καθοριστεί σήμερα, αφού δεν υπάρχουν ίχνη. Ο ναός του Ποσειδώνα προσδιορίζεται στο χώρο όπου βρίσκεται σήμερα το τζαμί στο λιμάνι σύμφωνα με τη γνώμη του περιηγητή Spon.

Το Ασκληπιείο βρισκόταν στο Κεφαλόβρυσο, στη συνοικία Αφροδίτη, στη θέση Τσουκάρι, όπου και σήμερα διακρίνονται σε πέτρινο βράχο δυσανάγνωστες αρχαίες ελληνικές επιγραφές. Το ιερό αυτό βρισκόταν μάλλον εκτός των τειχών της αρχαίας πόλης, ενώ και μερικά από τα υπόλοιπα ιερά μπορεί να βρίσκονταν στη γύρω από τη Ναύπακτο περιοχή και όχι μέσα στα όρια της πόλης, αν και αυτό μένει στην αρχαιολογική έρευνα να το αποδείξει, μια και οι πηγές είναι ασαφείς στο σημείο αυτό.

Για τη σπηλιά, όπου τιμούσαν την Αφροδίτη, τίποτε δεν είναι βέβαιο. Κάποιοι την τοποθετούν στο λόφο, όπου βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Άγνωστες τέλος είναι οι θέσεις που βρίσκονταν τα ιερά της Αρτέμιδας και του Απόλλωνα.

Από τη βυζαντινή εποχή έχει εντοπισθεί στην πόλη ναός βασιλικού ρυθμού της παλαιοχριστιανικής περιόδου. Ο ναός βρέθηκε σε ανασκαφή οικοπέδου στη συνοικία Εβραιόλακα της οδού Καπορδέλη 4. Η ανασκαφή της όμως περιορίσθηκε λόγω των υπαρχουσών γειτονικών οικοδομών. Οι μεγάλες διαστάσεις της οδήγησαν τους αρχαιολόγους να πιστεύουν, ότι πρόκειται για το μητροπολιτικό ναό της Θεοτόκου, στον οποίο αναφέρεται και ο λόγιος μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιωάννης Απόκαυκος (1204-1232).

Εάν η άποψη αυτή είναι ορθή, τότε σύμφωνα με τα δεδομένα των ανασκαφών στο χώρο αυτό, ο ναός ήταν κτίσμα του 5ου αιώνα, πεντάκλιτος με εγκάρσιο, πιθανότατα, κλίτος και μάλλον καταστράφηκε από σεισμό (Αθ. Παλιούρας «Βυζαντινά Μοναστήρια» σ. 48).

Από την εποχή της Τουρκοκρατίας σώζονται ένα τζαμί στο λιμάνι, ερείπια ενός άλλου και λουτρά στη συνοικία Βεζύρ Τζαμί, καθώς και τα αρχοντικά των αγωνιστών Τζαβέλα και Μπότσαρη. Το Τζαμί στο λιμάνι βρίσκεται στο ανατολικό τείχος και πιστεύεται ότι κτίσθηκε στα ερείπια αρχαίου ναού του Ποσειδώνα. Σήμερα χρησιμοποιείται από την αρχαιολογική υπηρεσία ως αποθήκη ευρημάτων, που δεν προωθούνται στα διάφορα μουσεία. Το Βεζύρ Τζαμί βρισκόταν μέσα στο κάστρο στο χώρο του δεύτερου κατά σειρά διαζώματος από το λιμάνι. Σήμερα σώζονται μόνο ελάχιστα ερείπια, δίπλα από μεγάλο αιωνόβιο πλατάνι και την παλιά βρύση, από όπου υδρεύονταν οι πολιορκημένοι.

Το Κάστρο της Ναυπάκτου: Το Κάστρο βρίσκεται στην κορυφή του λόφου που δεσπόζει στη πόλη, στα δυτικά αυτής σε υψόμετρο περίπου 200 μέτρων. Ο λόφος αυτός έχει σχήμα πυραμίδας. Οι μεγαλοπρεπείς οχυρώσεις της Ναυπάκτου, που οφείλονται σε διαδοχικές κατασκευαστικές φάσεις και κλιμακώνονται από την αρχαιότητα έως και την τουρκοκρατία, παρά τις καταστροφές και φθορές που έχουν υποστεί, αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά και καλοδιατηρημένα παραδείγματα φρουριακής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.

Ποία ήταν η μορφή του κάστρου στους αρχαίους χρόνους δεν μπορούμε με ακρίβεια να ξέρουμε. Είναι βέβαιο όμως ότι υπήρχαν τα τείχη. Υπολείμματα αρχαίων τειχών βρίσκονται και σήμερα κατά τη μεριά της θάλασσας και στη δυτική πλευρά. Το πιθανότερο είναι το κάστρο να μην είχε τη σημερινή του μορφή με τα πέντε διαζώματα. Αυτή τη μορφή την έλαβε κυρίως κατά τη βενετική κυριαρχία. Η κορυφή του λόφου περικλείεται από κυκλικό τείχος διαμέτρου 100 μέτρων. Δύο βραχίονες που ακολουθούν την κλίση του εδάφους κατεβαίνουν ο ένας ανατολικά και ο άλλος δυτικά και αφού καμφθούν πλησιάζοντας ο ένας τον άλλον και με 2 πύργους κλείνουν την είσοδο του μικρού λιμανιού. Τέσσερα εγκάρσια τείχη ενώνουν αυτούς τους δύο βραχίονες, σχηματίζοντας από την κορυφή έως τη θάλασσα πέντε αμυντικές ζώνες ή διαζώματα οι οποίοι μειώνονται σε έκταση όσο πλησιάζουν την κορυφή και ο καθένας είναι ένα ανεξάρτητο φρούριο.

Το Λιμάνι: Οι δύο βραχίονες του κάστρου, οι οποίοι ξεκινούν από την κορυφή του λόφου καταλήγουν στη θάλασσα, όπου με δύο πύργους κλείνουν την είσοδο του λιμανιού. Το μικρό και γραφικό αυτό λιμάνι έχει σχήμα πετάλου με άνοιγμα εισόδου 35 m. Δεξιά και αριστερά της εισόδου του υπάρχουν δύο πύργοι.

Μετά την απελευθέρωση της πόλης 1829 το λιμάνι της εξακολουθούσε να αποτελεί σημαντικό συγκοινωνιακό και εμπορικό κέντρο που έδινε ζωή και κίνηση στην πόλη. Από το λιμάνι γινόταν η μεταφορά με καΐκια προς την ακτή της Αχαΐας, τον Ψαθόπυργο και την Πάτρα. Επίσης για πολλά χρόνια η συγκοινωνία με την πρωτεύουσα του νομού, το Μεσολόγγι, γινόταν με καΐκια από την Ναύπακτο στην Πάτρα, από εκεί στο Κρυονέρι - Γαλατά και συνέχεια μέσω ξηράς έφθανε κανείς στο Μεσολόγγι.

Τέλος, στον προλιμένα της Ναυπάκτου έφταναν με μεγάλα καράβια τα εμπορεύματα, τα οποία μεταφέρονταν στα χωριά της ορεινής Ναυπακτίας και την Δωρίδα. Οι δραστηριότητες αυτές έδιναν ζωή στο λιμάνι και στην γύρω από αυτό περιοχή, το Στενοπάζαρο. Zούσαν πολλές οικογένειες από το λιμάνι, ναυτικοί, εργάτες θαλάσσης, καροτσέρηδες και άλλοι επαγγελματίες.

Η κατάσταση αυτή κράτησε μέχρι τα μέσα του εικοστού αιώνα, συγκεκριμένα το 1947, όταν δημιουργήθηκε το Πορθμείο Ρίου-Αντιρρίου. Τότε η Ναύπακτος άρχισε να χάνει δύο από τους βασικότερους παράγοντες της οικονομικής της ζωής. Την κίνηση του λιμανιού και το διαμετακομιστικό εμπόριο, που το διευκολύνει πλέον η αύξηση του αριθμού των αυτοκινήτων. Στις μέρες μας το μικρό γραφικό λιμανάκι δέχεται καθημερινά τους καλοκαιρινούς κυρίως μήνες δεκάδες μικρά κρουαζιερόπλοια με ευρωπαίους εκδρομείς.
Ο Πύργος ΜπότσαρηΚοντά στη δυτική είσοδο της πόλης πάνω στο φρούριο, υπάρχει ένα κτιριακό συγκρότημα με επιβλητική μορφή, το οποίο προκαλεί την προσοχή και το ενδιαφέρον του καθένα που το βλέπει για πρώτη φορά. Το συγκρότημα αυτό είναι ο "Πύργος Μπότσαρη". Το κτίριο αυτό, κτισμένο σε δύο φάσεις το 15ο και 16ο αιώνα με «αυταρχικές προδιαγραφές» ενός πραγματικού οχυρού συγκροτήματος μέσα στα τείχη, χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές για τη στέγαση των εκάστοτε ηγεμόνων της μικρής αυτής πόλης. Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ναυπάκτου, την 18η Απριλίου 1829, το κτίριο αυτό ήρθε στην κατοχή του σουλιώτη στρατηγού Νότη Μπότσαρη.  Σήμερα ο πύργος, ανακαινισμένος από τον τελευταίο ιδιοκτήτη του, Νότη Δημητρίου Μπότσαρη, έχει ενταχθεί και ανήκει στο κοινωφελές ίδρυμα με την επωνυμία «Ίδρυμα Δημητρίου και Αίγλης Μπότσαρη» φιλοξενώντας διαρκή έκθεση αντιγράφων από πίνακες, χάρτες και σχεδιάσματα που έχουν σχέση με τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571 μ.Χ.). 
Οι Τζαβελαίοι είναι μία από τις σημαντικές οικογένειες του Σουλίου, που εγκαταστάθηκαν στη Ναύπακτο. Κατά την απελευθέρωση της Ναυπάκτου αρχηγός των ελληνικών δυνάμεων ήταν ο Κίτσος Τζαβέλας, η οικογένεια του οποίου εγκαταστάθηκε στη Ναύπακτο μετά την απελευθέρωσή της.
Ο Νικολός Τζαβέλας υπήρξε πρώτος δήμαρχος στην πόλη μας μετά την απελευθέρωσή της από τον τούρκικο ζυγό, στις 18 Απριλίου 1829. Επίσης, ο αείμνηστος στρατηγός Λάμπρος Τζαβέλας δώρισε στην πόλη μας την έκταση στην περιοχή Αφροδίτης, όπου σήμερα βρίσκεται η πλατεία Τζαβελαίων.

Το αρχοντικό της οικογένειας Τζαβέλα βρίσκεται στην περιοχή του Βεζύρ Τζαμί, στο ανατολικό τμήμα του δεύτερου διαζώματος του Φρουρίου, στην οδό Σουλίου. Είναι μία από τις λίγες σωζόμενες παλιές οικίες εντός του Φρουρίου. Έχει δύο ορόφους με πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο. Τελευταία έγινε πλήρης ανακαίνιση του κτίσματος και προορίζεται για μουσείο της νεότερης ιστορίας της πόλης.

Τούρκικα Λουτρά: Δίπλα από το τζαμί βρέθηκαν λουτρά με τούρκικο χαμάμ. Σε αντίθεση με το Τζαμί, σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση το κτίριο των λουτρών, το οποίο ανήκε στο αρχιτεκτονικό συγκρότημα του τζαμιού, γεγονός όχι σπάνιο για τα τουρκικά τεμένη, κτισμένο σε μια θέση που επέτρεπε την εκμετάλλευση των πλουσίων τρεχούμενων νερών της Ναυπάκτου.

Αρχαία Ασκληπιεία: Στο λόφο πάνω από το Κεφαλόβρυσο πιστεύεται ότι υπήρχε στην αρχαία εποχή το Ασκληπιείο, το οποίο αναφέρει ο Παυσανίας στα Φωκικά. Επίσης, τη θέση του Ασκληπιείου, στο σημείο αυτό, προσδιόρισε το 1879 και ο περιηγητής W. Well.

Στον Γ΄ τόμο του έργου του Γερμανού αρχαιολόγου Guent. Klaffenbach με τίτλο Inscrripiones Graecae που εκδόθηκε το 1968 στο Βερολίνο περιλαμβάνονται 45 αρχαίες επιγραφές που βρέθηκαν στη Ναύπακτο. Απ΄ αυτές οι οκτώ προέρχονται από το ιερό του Ασκληπιείου στη Ναύπακτο. Μία απ΄ αυτές τις επιγραφές είναι χαραγμένη στις συμπαγείς πλευρές του βράχου.

Ερείπια από ένα άλλο του Ασκληπιείου, κοντά στη Ναύπακτο, «του Ασκληπιείου εν Κρουνοίς», υπάρχουν στα βόρεια του τοπικού διαμερίσματος Σκάλα. Βορειοανατολικά του διαμερίσματος Σκάλας, στη θέση που σήμερα λέγεται «Λογγά» και στις θέσεις «Μάρμαρα» και «Μνήματα» υπάρχουν αρχαία μνημεία, πιθανά απομεινάρια της πόλης Βουττός. Στο σημείο αυτό βρέθηκε επιγραφή που χρονολογείται από το 165-135 π.Χ., όπου αναφέρονται ονόματα κατοίκων του Βουττού.

Μουσείο Ν. Φαρμάκη: Στο κέντρο της πόλης, κοντά στην πλατεία Δήμου Φαρμάκη, στεγάζεται το Μουσείο Φαρμάκη. Πρόκειται για ένα αξιόλογο ιδιωτικό μουσείο με κειμήλια του 1821. Περιλαμβάνει διάφορα εκθέματα του απελευθερωτικού αγώνα, όπως όπλα των αγωνιστών του ‘ 21 (καριοφίλια, γιαταγάνια κ.ά.), καθώς και κάποια χειρόγραφα της εποχής.

Στη θέση «Ελληνικό», στην κορυφογραμμή του λόφου της Παλατράχης (502 μ.) νοτιοδυτικά της Βελβίνας, υπάρχουν τα θεμέλια της Ακρόπολης του αρχαίου Μολυκρείου καθώς και αρχαίου ναού, ενδεχόμενα Πελασγικής εποχής, αφιερωμένου στο θεό Ποσειδώνα. Νότια του ναού υπάρχει εντυπωσιακή δεξαμενή διαμέτρου 5,35 μ. κτισμένη με μεγάλες πελεκητές πέτρες, η οποία ίσως να χρησιμοποιούνταν ως αποθήκη νερού ή ως αποθέτης διαφόρων αντικειμένων. Η επιλογή της συγκεκριμένης θέσης του μνημείου, η οποία δεσπόζει στην είσοδο του Κορινθιακού κόλπου, αποδεικνύει τη σημασία που έδιναν οι αρχαίοι στον τόπο που θα κατοικήσουν, συνδυάζοντας τις καλύτερες δυνατές συνθήκες τόσο για τη διαβίωσή τους, όσο και για την ασφάλειά τους. Κατά τον αρχαιολόγο Ορλάνδο, ο ναός αυτός κτίσθηκε πριν το 400 π.Χ. και δεν πρόφτασε να ολοκληρωθεί.

Από τα φυσικά μνημεία ξεχωρίζουμε το ποταμό Εύηνο ο οποίος ξεκινάει από τις δυτικές υπώρειες των Βαρδουσίων και ακολουθώντας δυτική πορεία χωρίζει τα βορειότερα Ναυπακτιακά χωριά από την υπόλοιπη Ναυπακτία. Στη συνέχεια ακολουθεί νότια πορεία και εκεί κατά την Καλλονή παίρνει δυτική πορεία και έτσι πότε νοτιοδυτικά και πότε νότια φτάνει στον Πατραϊκό Κόλπο, ανάμεσα στο Ευηνοχώρι και το Γαλατά.
Η διαδρομή του, 98 χιλιόμετρα, θυμίζει κίνηση φιδιού και ο λαός του έδωσε το όνομα Φίδαρης.


Στην Αναβρυτή, κρυμμένο στο βάθος μιας κατάφυτης ρεματιάς, βρίσκεται ένα αληθινό μνημείο της φύσης με λαμπερoύς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, το σπήλαιο τηςΔρακότρυπας. Το σπήλαιο αυτό είναι γνωστό από το 1958 και έχει εξερευνηθεί σε έκταση 1.100 τ.μ. σε μήκος διαδρόμων 500 μέτρων περίπου. Πρόκειται για καλλιτέχνημα της φύσης με λίμνες, υπόγειο ενεργό ποτάμι και πλήθος σταλαγμιτών και σταλακτιτών που δημιουργούν παντοειδή σχήματα και σχέδια απαράμιλλης και ίσως μοναδικής ομορφιάς για την Ελλάδα. Είναι απορίας άξιο πως ένα τόσο θαυμάσιο φυσικό και τουριστικά αξιοποιήσιμο σπήλαιο δεν έχει αξιοποιηθεί τόσα χρόνια.