Δ2-ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ

Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΘΛΗΣΗΣ

Η άθληση δεν αποτελεί ελληνική επινόηση. Οι αφετηρίες βρίσκονται στην φυσική ανάγκη για άμιλλα και διάκριση που υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους, ενώ οι ρίζες της ανάγονται στην απώτερη προϊστορία και σχετίζονται με τις δραστηριότητες που ανέπτυξε κάθε άτομο για την επιβίωση του, την εξασφάλιση τροφής και την αποφυγή των κινδύνων. Για τους ανθρώπους αυτούς η άσκηση συνδέεται αρχικά με την ίδια την ζωή και την ύπαρξη τους.

Οργανωμένη αθλητική δραστηριότητα παρατηρείται από τις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ. στους μεγάλους αστικούς πολιτισμούς της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου. Στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. εμφανίζονται οι πρώτες απεικονίσεις αθλητικών δραστηριοτήτων σε μινωικά έργα τέχνης, απόδειξη ότι οι Κρήτες τις υιοθέτησαν μάλλον από τους Αιγυπτίους, αλλά τις ανέπτυξαν σε κανονικά αθλήματα, που εντάσσονται στο πλαίσιο επίσημων θρησκευτικών εκδηλώσεων της μινωικής κοινωνίας. Η κυβίστηση, ακροβατικά άλματα πάνω από στερεωμένα στο έδαφος ξίφη και τα ταυροκαθάψια, δηλαδή η εκτέλεση επικίνδυνων αλμάτων πάνω από ταύρους που έτρεχαν, ήταν τα πιο δημοφιλή γυμνάσματα, καθώς και η πυγμή και η πάλη.

 Ταυροκαθάψια              

Το γνήσιο όμως, αγωνιστικό πνεύμα που οδηγεί στις αρχές και τα ιδανικά των Ολυμπιακών Αγώνων παρουσιάζεται για πρώτη φορά στους Αχαιούς Μυκηναίους, τον πρώτο μεγάλο ελληνικό πολιτισμό, που διαδέχεται τον Μινωικό, Οι Μυκηναίοι υιοθετούν από τους Κρήτες τα ακροβατικά αθλήματα, ενδιαφέρονται όμως ιδιαίτερα για τα αγωνίσματα του στίβου, δηλαδή την πάλη και την πυγμή, και εισάγουν δύο νέα, τους αγώνες δρόμου και την αρματοδρομία. Οι αγώνες αυτοί πρέπει να διεξάγονταν στο πλαίσιο θρησκευτικών εκδηλώσεων και κατά την διάρκεια επιτάφιων άθλων για να τιμηθούν επιφανείς νεκροί, βασιλείς και ήρωες.

 Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑ

Η εμφάνιση αθλητικών αγώνων ως θεσμού στην Ολυμπία τον 8° αι. π.Χ. αποτελεί την αναγέννηση πολλών Μυκηναϊκών εθίμων και συνηθειών μέσα στη νέα εποχή που ήλθε μετά την πτώση του Μυκηναϊκού κόσμου.

Οι αγώνες έχουν στοιχεία της μυκηναϊκής λατρείας των ηρώων, καθώς και των επιτάφιων άθλων που διοργάνωσε ο Αχιλλέας, όπως αναφέρει ο Όμηρος, προς τιμήν του νεκρού φίλου του Πατρόκλου.

Πάνω από όλα, όμως, η Ολυμπιάδα ήταν μια θρησκευτική γιορτή και όχι απλώς μια σειρά αθλητικών εκδηλώσεων, όπως συμβαίνει σήμερα.

Η παλαιότερη και ισχυρότερη αρχαία παράδοση για την ίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων αναφέρεται σε κάποιο ποιητικό έργο του 7ου ή 6°oυ αι. π.Χ (μάλλον του Ησιόδου). «Ηοίαι» ή «Γυναικών κατάλογοι» και θεωρεί ως ιδρυτή των αγώνων τον Φρύγα πρίγκιπα Πέλοπα, ο οποίος νίκησε σε αρματοδρομία τον βασιλιά της Πίσας Οινόμαο, πήρε την κόρη του Ιπποδάμεια ως σύζυγο και έγινε βασιλιάς μιας μεγάλης περιοχής δίνοντας το όνομα του σε όλη την Πελοπόννησο.

Μια άλλη παράδοση που πρωτοεμφανίζεται στον Πίνδαρο στο α' μισό του 5ου αι. π,Χ. θεωρεί ως ιδρυτή των αγώνων τον μεγάλο Θηβαίο ήρωα Ηρακλή, μετά τη νικηφόρα εκστρατεία του εναντίον του βασιλιά της Ήλιδας Αυγεία, ο οποίος είχε αρνηθεί να του καταβάλει αμοιβή για τον καθαρισμό των στάβλων του.

Η μεν πρώτη άποψη για τον Πέλοπα αποδίδεται στους Πισάτες, τους παλαιότερους μυκηναίους κατοίκους της περιοχής, η δε δεύτερη για τον Ηρακλή, στα νέα δωρικά φύλα που κατέκτησαν την Ήλιδα και εγκατέστησαν στην Ολυμπία το δικό τους θεό, τον Δία, που έγινε ο μεγάλος θεός του ιερού και των αγώνων.

ΗΡΑΚΛΗΣ

Δύο διαφορετικές παραδόσεις συνδέουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες με τον Ηρακλή. Η πρώτη εκδοχή αναφέρεται στον Πίνδαρο (α'μισό του 5°ου αι. π.Χ.) και αναγνωρίζει ως ιδρυτή των αγώνων τον Θηβαίο ήρωα, ο οποίος τους οργάνωσε για πρώτη φορά μετά την επιτυχημένη εκστρατεία του κατά του Ηλείου βασιλιά Αυγεία. Σκοπός της εκστρατείας ήταν η τιμωρία του Αυγεία που είχε αρνηθεί να τον ανταμείψει, όπως είχαν συμφωνήσει για τον καθαρισμό των στάβλων του.
Στον Ηρακλή αποδίδεται ο καθορισμός των ορίων της ιεράς ΄Αλτεως, η εισαγωγή της αγριελιάς από τις χώρες των Υπερβορείων και η ίδρυση των αγώνων δρόμου και των αρματοδρομιών.

Αττικός μελανόμορφος αμφορέας, παράσταση πάλης Ηρακλή και Νηρέα, Νεκροταφείο Αρχ. Οισύμης, αρχές 5ου αι.π.Χ., Αρχ.Μουσείο Καβάλας	Αττικός μελανόμορφος σκύφος, παράσταση πάλης  Ηρακλή με τον Κρητικό ταύρο, Ήλιδα, Φραγκονήσι, 500 π.Χ.-490 π.Χ.	Μελανόμορφος αττικός αμφορέας, παράσταση πάλης  Ηρακλή με Κένταυρο, Ερέτρια, 560 π.Χ.

Η δεύτερη παράδοση συναντάται στον Παυσανία (2°ος αι. μ.Χ.) και αποδίδει την εισαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στον Ιδαίο Ηρακλή (καταγόμενο από το όρος Ίδη της Κρήτης). Αυτός μαζί με τους αδελφούς του, τους Δακτύλους καθόρισε με το πέλμα του το μήκος του σταδίου, οργάνωσε τους πρώτους αγώνες δρόμου, εισήγαγε ως έπαθλο το στεφάνι αγριελιάς και όρισε τα τέσσερα έτη (όσοι ήταν και οι αδελφοί του) ως χρόνο διάρκειας της κάθε Ολυμπιάδας.

 
Ο ΔΙΑΣ ΚΑΙ Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ

Ο Δίας ήταν η κυρίαρχη θεότητα στο ιερό της Ολυμπίας και η εκεί λατρεία του μια από τις παλαιότερες στον Ελλαδικό χώρο. Σύμφωνα με μια μυθολογική παράδοση ο Όξυλος, αρχηγός των Αιτωλών που ήρθαν από τη ΒΔ Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τον 1ο αι. π.Χ., αφιέρωσε το ιερό στο Δία και τέλεσε για πρώτη φορά αγώνες. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι οι Ηρακλείδες, απόγονοι του ήρωα Ηρακλή ήταν εκείνοι που καθιέρωσαν τη λατρεία του θεού Δία στην περιοχή. Η σύνδεση της Ολυμπίας με το Δία δηλώνεται και σε μία ύστερη παράδοση που τοποθετεί στην περιοχή την νίκη του Δία επί του πατέρα του Κρόνου στον αγώνα που έγινε για την κυριαρχία του κόσμου.

Για τον χαρακτήρα και το είδος της πρώιμης λατρείας του Δία στην Ολυμπία μας πληροφορούν τα περισσότερα από 6000 αφιερώματα που οι επισκέπτες του ιερού είχαν εναποθέσει στην τέφρα του μεγάλου βωμού του Δία (10ος-τέλη 8ου αι. π.Χ.). Ο πολεμικός χαρακτήρας της λατρείας του θεού μαρτυρείται από τα χάλκινα και πήλινα ειδώλια πολεμιστών (απεικονίσεις του ίδιου του θεού ή των αναθέτων), ηνιόχων και αρμάτων. Πολυπληθή ειδώλια ζώων, κυρίως ταύρων και αλόγων, θα πρέπει να ερμηνευθούν ως προσφορές μιας αγροτο-κτηνοτροφικής κοινωνίας. Χάλκινοι τριποδικοί λέβητες, σκεύη με μεγάλη αξία, στήνονταν πιθανότατα στους υπαίθριους χώρους του ιερού.

Διάφορα αναθήματα-αφιερώματα από το Ναό του Δία, μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία		Αντίγραφο χάλκινου λέβητα, αφιέρωμα στο Δία, ή έπαθλο νικητή Ολυμπιακών Αγώνων, μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία

Από το 700 π.Χ. όπλα, λάφυρα πολέμων, και αργότερα ολόκληρα κτήρια (θησαυροί) αποτελούσαν αναθήματα πόλεων-κρατών, είχαν στρατιωτικό και πολιτικό χαρακτήρα και μαρτυρούσαν την γεωγραφική διεύρυνση της ακτινοβολίας του ιερού. Η πολεμική διάσταση της λατρείας του Δία αποδεικνύεται επίσης, από την ύπαρξη μαντείου στο ιερό, αρμόδιου κυρίως για πολεμικά θέματα, όπως αναφέρουν αρχαίοι συγγραφείς. Στο ίδιο πλαίσιο, παραστάσεις Νικών σε νομίσματα της Ολυμπίας, πήλινες Νίκες ως ακρωτήρια κτηρίων, αλλά και αυτόνομα αγάλματα που έχουν βρεθεί στον χώρο του ιερού θα είχαν πολεμικό παρά αθλητικό συμβολισμό.

Το φημισμένο χρυσελεφάντινο λατρευτικό άγαλμα του Δία, όπου ο θεός παρουσιαζόταν ένθρονος να κρατά με το ένα χέρι σκήπτρο και με το άλλο Νίκη, εξέφραζε με σαφήνεια τη θέση του ως κυρίαρχου του κόσμου, τηρητή της τάξης και των νόμων, κριτή κάθε είδους αγώνα στην γη. Προς τιμήν του τελούνταν Ολυμπιακοί Αγώνες, και οι νικητές τού αφιέρωναν αγάλματα για να τον ευχαριστήσουν.

Χάλκινη κεφαλή Δία, Ολυμπία, 520-510 π.Χ.	Η ιερή Άλτις, ο ναός του Δία στο κέντρο	Αναπαράσταση του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Δία

 Η βαθύτερη έννοια της νίκης.
Η ηθική και πολιτιστική αξία της νίκης.

Εκείνο που είχε μεγάλη σημασία ήταν η αναγνώριση του προσωπικού κατορθώματος και η πλατιά αναγνώριση της σωματικής και ηθικής αρετής του αθλητή. Η «καρτερία» που επιδείκνυε κατά τη μακρά περίοδο προπόνησης και προσπάθειάς του θεωρούνταν εξαιρετική αρετή. Η ικανότητά του δηλαδή να υποφέρει σιωπηρά και να δείχνει υπομονή στην προπόνηση και την εξάσκηση ήταν μια από τις πιο σημαντικές αρετές που μπορούσε να κατακτήσει και ν' αναπτύξει στα αθλητικά χρόνια της ζωής του.

Επιπλέον, η ηθική ανταμοιβή ήταν αυτό που έκανε τη νίκη να αξίζει όλες τις προσπάθειες και το σωματικό πόνο. Οι ολυμπιονίκες μοιράζονταν το μεγαλείο και την αιώνια δόξα των πρώτων μυθικών ηρώων. Η νίκη ήταν η υψηλότερη τιμή που μπορούσε να πετύχει ένας θνητός, γιατί αποκτούσε φήμη αθάνατη, χάρη στους θεούς που τον ευνόησαν και τον βοήθησαν να κερδίσει. Η εύνοια των θεών και η πλατιά αναγνώριση που απολάμβανε ο νικητής από την πόλη του αποτελούσαν το υψηλότερο έπαθλο για το οποίο άξιζε να γίνει κάθε δυνατή προσπάθεια στον αγώνα, προκειμένου να κερδηθεί.

Εικαστική απόδοση της Νίκης να επιβραβεύει τον νικητή, μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία	Αργυρός στατήρας από την Ήλιδα με απεικόνιση καθιστής Νίκης. Περίπου 440-430 π.Χ. Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο	Μαρμάρινη επιτύμβια στήλη, παράσταση νεαρού αθλητή με τον παιδαγωγό του, Αττική, Γλυφάδα, 400-350 π.Χ. αρχ.μουσείο Πειραιά

Ο κύριος στόχος, ωστόσο, όσων συναγωνίζονταν δεν ήταν ν' αναπτύξουν μια συγκεκριμένη σωματική ικανότητα εις βάρος των άλλων, αλλά να επιτύχουν μια ισορροπημένη ανάπτυξη τόσο των σωματικών όσο και των ηθικών αξιών.

Η πρόκληση, τέλος, που αντιμετώπιζε ο ελληνικός κόσμος ήταν να προάγει τη συνεργασία και να επιδείξει πολιτική ενότητα. Χάρη στην «εκεχειρία», όλες οι ελληνικές πόλεις μπορούσαν να στέλνουν τις επίσημες αποστολές τους, τις «θεωρίες», να παρακολουθήσουν τους αγώνες. Οι πόλεις έδιναν μεγάλη σημασία στο ιερό, όπως φαίνεται από τις αποστολές που έστελναν και τους Θησαυρούς που ανέγειραν στην περιοχή.

Εκεί, επίσης, διάβαζαν τα έργα τους οι διάσημοι Έλληνες φιλόσοφοι, ποιητές και ιστορικοί ενώπιον του κοινού. Αυτές οι εθνικές συναντήσεις εξελίχθηκαν σε ονομαστές πανελλήνιες γιορτές και αποτέλεσαν το μέσο για να προαχθεί η πολιτιστική συνείδηση και να ενδυναμωθεί η ελληνική ταυτότητα.

 
Ολυμπιάδα-Διάρκεια

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες διεξάγονταν στον ιερό χώρο της Άλτεως στην Ολυμπία, χωρίς διακοπή από το 776 π.Χ. έως το 393 μ.Χ. (1.169 χρόνια). Τελούνταν κάθε 4 χρόνια κατά τη δεύτερη πανσέληνο μετά το θερινό ηλιοστάσιο, διάστημα που συνέπιπτε με τον 8ο σεληνιακό μήνα των Ηλείων, τον Απολλώνιο ή Παρθένιο, ο οποίος αντιστοιχεί με τον τωρινό Αύγουστο. Ο όρος «Ολυμπιάδα» χρησιμοποιούνταν επίσης για να περιγράψει το χρόνο που μεσολαβούσε μεταξύ δύο Ολυμπιακών Αγώνων.

	Στατήρας από την Ήλιδα με απεικόνιση του Δία, προς τιμήν του οποίου τελούνταν οι αγώνες στην Ολυμπία. Μέσα 4ου αιώνα π.Χ. Αθήνα, Νομισματικό Μουσείο

Η διάρκεια των αγώνων ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τον αριθμό των αγωνισμάτων. Από την 1η έως την 24η Ολυμπιάδα (776 έως 684 π.Χ.), που διεξάγονταν μόνο γυμνικά αγωνίσματα, οι αγώνες διαρκούσαν μία ημέρα. Από το 680 π.Χ. (25η Ολυμπιάδα) οπότε εισήχθησαν οι αρματοδρομίες, οι ημέρες αυξήθηκαν σε δύο, ενώ από το 632 π.Χ. (37η Ολυμπιάδα), που εισήχθησαν και τα αγωνίσματα των παίδων, προστέθηκε και τρίτη ημέρα. Τέλος από το 472 π.Χ. (77η Ολυμπιάδα) για την καλύτερη οργάνωση των αγώνων, προστέθηκαν δύο ακόμη ημέρες, κι έτσι έγιναν συνολικά πέντε.

 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ  ΣΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ 

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 

Ολυμπιάδα	Χρόνος π.Χ.	Άθλημα
1	776	Στάδιον (δρόμος ταχύτητας)
14	724	Δίαυλος (δρόμος ταχύτητας)
15	720	Δόλιχος (δρόμος ημιαντοχής και αντοχής)
18	708	Πένταθλον και Πάλη
23	688	Πυγμή (Πυγμαχία)
25	680	Τέθριππον (αρματοδρομία με τέσσερα άλογα)
33	648	Παγκράτιον και Ιππικοί Αγώνες
37	632	Δρόμος και Πάλη Παίδων
38	628	Πένταθλον Παίδων (καταργήθηκε)
41	616	Πυγμή Παίδων
65	520	Οπλίτης Δρόμος
70	500	Απήνη: Αρματοδρομία με μουλάρια
71	496	Κάλπη ή Αναβάτης: αγώνες με φοράδες
84	444	Απήνη και Κάλπη καταργούνται
93	408	Συνωρίς: Αρματοδρομία με δύο άλογα
96	396	Διαγωνισμός για κήρυκες και σαλπιγκτές
99	384	Τέθριππον πώλων: αρματοδρομίες με άρματα συρόμενα από τέσσερα μουλάρια
128	268	Συνωρίς πώλων: αρματοδρομίες με άρματα συρόμενα από δύο πουλάρια
131	256	Ιππικοί αγώνες πουλαριών
145	200	Παγκράτιον Παίδων

Πρώτη και δεύτερη μέρα των αγώνων

Η επίσημη έναρξη των αγώνων γινόταν την πρώτη μέρα. Οι αγώνες άρχιζαν με την εγγραφή των αθλητών και την αναφώνηση του επίσημου όρκου των αγωνιζομένων και των κριτών στο Βουλευτήριο. Στο βωμό του Ορκίου Δία ορκίζονταν πρώτα οι αγωνιζόμενοι ότι γυμνάστηκαν τους προηγούμενους δέκα μήνες και ότι θα ακολουθούσαν τους κανόνες κατά τη διάρκεια των αγώνων και στη συνέχεια οι κριτές ότι θα έκριναν δίκαια. Έπειτα γινόταν η εγγραφή των αθλητών στα ιππικά αγωνίσματα κατά ζεύγη. Ένας λευκός πίνακας, το Λεύκωμα, με τα ονόματα των αγωνιζομένων στηνόταν έξω από το Βουλευτήριο, για να πληροφορεί τους επισκέπτες για το πρόγραμμα των αγώνων.

Αναπαράσταση του Βουλευτηρίου, όπου έδιναν τον όρκο τους οι αθλητές και οι κριτές τους		Χάλκινη επιγραφή με τον κατάλογο των αθλητών, Ολυμπία, 1ος-4ος αι.π.Χ., μουσείο Αρχ.Ολυμπιακών Αγώνων

Πρώτα διαγωνίζονταν οι σαλπιγκτές και οι κήρυκες. Οι νικητές αυτού του διαγωνισμού είχαν την τιμή να εκφωνούν τα ονόματα των ολυμπιονικών και να σαλπίζουν κατά τη διάρκεια των αγώνων. Μετά πραγματοποιούνταν οι δημόσιες και οι ιδιωτικές θυσίες των αποστολών από τις διάφορες πόλεις στους θεούς προστάτες τους. Οι θυσίες γίνονταν μπροστά στους βωμούς των περισσοτέρων θεοτήτων, στον Ίππιο Ποσειδώνα, την Ιππία Ήρα, τον Ίππιο Άρη, την Ιππία Αθηνά, τους Διόσκουρους, την Τύχη, τον Ταράξιππο και άλλους. Το απόγευμα, το ζωηρό πλήθος σκόρπιζε στην περιοχή και επισκεπτόταν όλους τους ναούς και τους βωμούς για να συναντηθεί με φίλους και να συζητήσει, να διηγηθεί ιστορίες για παλιούς ολυμπιονίκες ή να ακούσει συγγραφείς και ποιητές να απαγγέλλουν τα έργα τους.

Τη δεύτερη μέρα ξεκινούσαν οι αγώνες, με πρώτο αγώνισμα τη σταδιοδρομία παίδων. Ο κήρυκας καλούσε τους αθλητές που συμμετείχαν και οι ελλανοδίκες έπαιρναν θέση, για να αποφευχθούν τυχόν παρατυπίες στη διάρκεια της κλήρωσης. Ο κριτής πρόσφερε την κάλπη και οι δρομείς έβλεπαν τη σειρά τους διαλέγοντας ένα όστρακο με το ψηφίο που την καθόριζε. Το όνομα του νικητή ανακοινωνόταν από τον κήρυκα, ο οποίος και του απένειμε το φοίνικα. Η πρώτη ουσιαστικά αγωνιστική μέρα ήταν αφιερωμένη στους παίδες, οι οποίοι διαγωνίζονταν στην πάλη, την πυγμαχία και το παγκράτιο μέχρι αργά το απόγευμα. Ακολουθούσαν πολύωροι πανηγυρισμοί για τους νικητές.

 Τρίτη έως πέμπτη μέρα των αγώνων

Η τρίτη ημέρα ανήκε στα ιππικά αγωνίσματα και στο πένταθλο. Τα ιππικά αγωνίσματα, που ήταν από τα πιο δημοφιλή των Ολυμπιακών Αγώνων, εντάχθηκαν με την εξής σειρά στο αγωνιστικό πρόγραμμα:

Τέθριππα
Τέλειοι κέλητες (πλήρως αναπτυγμένα άλογα)
Απήνη (συνωρίς ημιόνων)
Αγώνες κάλπης (ιπποδρομία φοράδων)
Συνωρίς ίππων
Τέθριππα πώλων
Συνωρίς πώλων
Ιπποδρομία πώλων

Νωρίς το απόγευμα γινόταν στο Στάδιο ο αγώνας του πεντάθλου, ενός συνδυασμού πέντε διαφορετικών αγωνισμάτων, του άλματος, του δρόμου, του ακοντίου (από τα ελαφρά αγωνίσματα), του δίσκου και της πάλης (από τα βαριά). Η μέρα τελείωνε με τελετές προς τιμήν του Πέλοπα, του μυθικού ιδρυτή των Αγώνων, μπροστά στο Πελόπιο.

Αναπαράσταση του Πελοπίου, Ιερή Άλτις, Ολυμπία	Αττική ερυθρόμορφη λήκυθος, πτερωτή Νίκη,             Ρόδος, 470 π.Χ.	Αττικός μελανόμορφος αμφορέας με τέθριππο άρμα. Περίπου 530-520 π.Χ. Roma, Musei Capitolini

Η τέταρτη μέρα ξεκινούσε με τη μεγάλη τελετή, την εκατόμβη, προς τιμήν του Δία, όπου εκατό βόδια, προσφορά των Ηλείων, θυσιάζονταν μπροστά στο βωμό του θεού. Η πομπή που ξεκινούσε από το Πρυτανείο αποτελούνταν από αντιπροσώπους των πόλεων, ιερείς, αθλητές και μέλη της κάθε αποστολής. Ύστερα ακολουθούσαν οι αγώνες δρόμου, με τους δρομείς να διαγωνίζονται στο στάδιο (αγώνας μιας διαδρομής), στο δίαυλο (αγώνας διπλής διαδρομής) και στο δόλιχο (αγώνας αντοχής), καθώς και οι αγώνες πάλης, πυγμαχίας, παγκρατίου και οπλίτη δρόμου.

Την πέμπτη μέρα γινόταν η επίσημη λήξη των Ολυμπιακών Αγώνων. Μπροστά στους διαφόρους βωμούς γίνονταν θυσίες στις θεότητες της Ολυμπίας. Όλοι οι νικητές συγκεντρώνονταν στο ναό του Δία για την απονομή των στεφάνων από τον πρεσβύτερο των ελλανοδικών. Το όνομα και η πόλη από την οποία προέρχονταν ανακοινώνονταν από τον κήρυκα ενώπιον όλων. Στο Πρυτανείο, έδρα των αξιωματούχων του ιερού, παρέθεταν οι Ηλείοι γεύμα για να τιμήσουν τους νικητές. Μετά τους πανηγυρισμούς, οι ολυμπιονίκες γυρνούσαν στην πατρίδα τους, όπου τους δέχονταν με ιδιαίτερες τιμές.

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

Την ευθύνη για την οργάνωση και διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων και των άλλων εκδηλώσεων την είχαν οι Ηλείοι.

Ανώτατοι άρχοντες των αγώνων ήταν οι ελλανοδίκες. Στην αρχή ήταν μόνο ένας, με κληρονομική και ισόβια εξουσία, ο οποίος ονομαζόταν «διαιτατήρ», δηλαδή διαιτητής. Όταν οριστικοποιήθηκε το πρόγραμμα των αγώνων το 348 π.Χ. (108η Ολυμπιάδα), ο αριθμός τους έφτασε στους 10, και εκλέγονταν για μια Ολυμπιάδα.

Ελλανοδίκες επιβλέπουν αγώνα πάλης. Παράσταση σε μελανόμορφο αμφορέα του ζωγράφου του Άμαση. Τέλη 6ου αι. π.Χ.		Χάλκινη επιγραφή με κανόνες για αθλητές και κριτές, Ολυμπία, 6ος αι. π.Χ., Μουσείο αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων, Ολυμπία

Έργο των ελλανοδικών ήταν η οργάνωση και η διεξαγωγή των αγώνων, η πιστή τήρηση των κανονισμών από όλους, η επίβλεψη των αγωνισμάτων, η απονομή των βραβείων και η τιμωρία των πάσης φύσεως παραβατών με χρηματικές ή σωματικές ποινές. Οι πιο συνηθισμένες παραβάσεις ήταν η μη έγκαιρη άφιξη των αθλητών, η ανυπακοή στις εντολές των υπευθύνων, η παραβίαση των κανονισμών στους αγώνες και η δωροδοκία αθλητών. Στην τελευταία περίπτωση, εκτός του αποκλεισμού, επιβαλλόταν στους παραβάτες και χρηματικό πρόστιμο, μέρος του οποίου αναλωνόταν στην κατασκευή χάλκινων αγαλμάτων του Δία, που ονομάζονταν Ζάνες (πληθυντικός της λέξης Ζευς).

Οι διατάξεις και οι κανονισμοί των αγώνων και των επιμέρους αγωνισμάτων διαμορφώθηκαν σταδιακά. Από τον 6ο αι. π.Χ. είχαν κωδικοποιηθεί και αναγραφεί σε λίθινες στήλες που ήταν στημένες στην Αγορά της Ήλιδας και στο Ιερό της Ολυμπίας.

 
Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ

Δύο ήταν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη συμμετοχή των αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες, έπρεπε να είναι Έλληνες, γεννημένοι ελεύθεροι από γονείς ελεύθερους πολίτες. Ως Έλληνες είχαν κοινή θρησκεία, ήθη, έθιμα, γλώσσα, ιδανικά. Ως ελεύθεροι πολίτες αποτελούσαν μέλη μιας κοινότητας και είχαν τις ίδιες αντιλήψεις για την υπόσταση του ελεύθερου ατόμου που γυμναζόταν για να γίνει άριστος.

Όσοι ήθελαν να λάβουν επίσημα μέρος στην Ολυμπιάδα έπρεπε να προπονηθούν στην πατρίδα τους τουλάχιστον δέκα μήνες πριν τους αγώνες.

Οι αθλητές όφειλαν να παρουσιαστούν στην Ήλιδα, έδρα της διοργανώτριας πόλης, ένα μήνα πριν από την έναρξη των αγώνων. Η συγκεκριμένη διάταξη τηρούνταν με μεγάλη αυστηρότητα από τους διοργανωτές των αγώνων. Το διάστημα αυτό ήταν απαραίτητο στους ελλανοδίκες για να ελέγξουν την προέλευση των αθλητών και τη φυσική τους κατάσταση, ώστε να αποκλείσουν από τους αγώνες όσους δεν ήταν ικανοί να ανταποκριθούν στο μεγάλο συναγωνισμό. Συναναστρεφόμενοι καθημερινά τους αθλητές, έκριναν, εκτός από τις ικανότητες και τα προσόντα τους, το ήθος και τον χαρακτήρα τους.

Αναπαράσταση των αθλητικών χώρων της Αρχαίας Ήλιδας	Χάλκινη επιγραφή με κατάλογο ονομάτων αθλητών, Ολυμπία, μουσείο αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, 1ος-4ος αι. π.Χ.	Μαρμάρινη επιτύμβια στήλη, παράσταση αποξυόμενου αθλητή με στλεγγίδα, Πειραιάς, 330-320 π.Χ.

Επίσης, η μέθοδος προγύμνασης και το είδος των ασκήσεων αποφασίζεται από άλλους κι ο ελλανοδίκης, και όχι ο προπονητής, με δική του πρωτοβουλία και χωρίς κανέναν περιορισμό οργανώνει τα πάντα, σύμφωνα με τις συγκεκριμένες συνθήκες που ισχύουν κάθε φορά. Και ο ελλανοδίκης έχει το μαστίγιο στη διάθεσή του, όχι μόνο για τον αθλητή αλλά και για τον προπονητή, και το χρησιμοποιεί σε κάθε περίπτωση ανυπακοής στις διαταγές του. Και όλοι είναι υποχρεωμένοι να συμμορφώνονται με τις διαταγές των ελλανοδικών, καθώς αυτοί που τις παραβιάζουν μπορούν να αποβληθούν από τους αγώνες αμέσως.

Παράλληλα οι αθλητές προπονούνταν στα δύο γυμνάσια και τη μία παλαίστρα της Ήλιδας. Εκεί αποδείκνυαν έμπρακτα ότι γνώριζαν και εφάρμοζαν τους κανόνες του «ευ αγωνίζεσθαι», τους οποίους διδάσκονταν στα γυμνάσια των πόλεων από τις οποίες προέρχονταν. Κατά τη διάρκεια της μηνιαίας προετοιμασίας των αθλητών, οι κριτές είχαν την υποχρέωση να τους κατανείμουν σε κατηγορίες, ανάλογα με την ηλικία τους. Στα Ολύμπια υπήρχαν οι κατηγορίες των ανδρών και των παίδων, ενώ σε άλλους αγώνες συναντάμε και την κατηγορία των «αγένειων» (εφήβων).

Αττική ερυθρόμορφη κύλικα, παράσταση αθλητή και παιδαγωγού, Αθήνα, Αρχαία Αγορά, 500 π.Χ. περίπου	Μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία. Εικαστική απόδοση της αθλητικής ζωής και προπόνησης των νέων.	Διάφορα σύνεργα που χρησιμοποιούσαν οι αθλητές και οι αλείπτες στην προπόνηση, στλεγγίδα, αλάβαστρο για λάδι αρύβαλλος), κ.α., μουσείο αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία

Για την προπόνησή του, ο αθλητής άλειφε το σώμα του με λάδι ελιάς και κατόπιν το κάλυπτε με καθαρή άμμο. Αυτός ο συνδυασμός τον βοηθούσε να ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματός του, αλλά και τον προστάτευε από τον ήλιο και το ραβδί του προπονητή του που μπορεί να τον χτυπούσε εάν δεν εκτελούσε σωστά τις ασκήσεις.	Μετά την προπόνηση, ο αθλητής χρησιμοποιούσε τη στλεγγίδα (είδος ξύστρας) για να αφαιρέσει τον ιδρώτα, το λάδι και την άμμο από το δέρμα του. Τελείωνε καθαρίζοντας το σώμα του με νερό και ένα σφουγγάρι. Κατά τη διάρκεια των αγώνων, οι αθλητές φρόντιζαν το σώμα τους με τον ίδιο τρόπο.

Αρχικά, οι νέοι γυμνάζονταν (γυμνός>γυμνάσιο) στα ίδια τα αγωνίσματα υπό την επίβλεψη του παιδαγωγού, που φρόντιζε και για την εκπαίδευση τους. Αργότερα όμως, επειδή οι αντιλήψεις για τη σωματική αγωγή των νέων άλλαξαν χάρη στη συμβολή, κυρίως, της ιατρικής, η επίβλεψη των αθλητών ανατέθηκε σε ειδικούς προπονητές, που ήταν συνήθως παλαίμαχοι αθλητές.
Έχουν επιβιώσει τρεις ονομασίες για τους ανθρώπους που ασχολούνταν με τη σωματική εκπαίδευση και την προπόνηση των αθλητών στην αρχαιότητα: γυμναστές, που καθόριζαν το πρόγραμμα της άσκησης, παιδοτρίβες, οι οποίοι επέβλεπαν την προπόνηση, και αλείπτες, που έκαναν μαλάξεις με λάδι.

Πολλοί νικητές τιμούσαν τους γυμναστές και τους παιδοτρίβες στήνοντας τα άγαλμα δίπλα στο δικό τους.

 
Η ιερή Εκεχειρία

Ένας από τους σημαντικότερους θεσμούς των Ολυμπίων ήταν αυτός της Ιερής Εκεχειρίας, ο οποίος εξασφάλιζε την αναστολή των εχθροπραξιών μεταξύ των εμπόλεμων για σύντομο χρονικό διάστημα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος των αγώνων, ώστε να γίνεται δυνατή η ομαλή διεξαγωγή τους, συνολικά τρεις μήνες. Η πίστη στο θεσμό διαφαίνεται και από το ότι ,παρά τους συνεχείς πολέμους στην Αρχαία Ελλάδα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες διεξήχθησαν χωρίς καμία ματαίωση μέχρι την κατάργησή τους από τον Θεοδόσιο Α’. 

	Μαρμάρινη ενεπίγραφη στήλη με τα ονόματα του προσωπικού του ναού του Δία, Ολυμπία, μουσείο Αρχ.Ολυμπιακών Αγώνων, 28-24 π.Χ.

Ειδικοί αξιωματούχοι, οι σπονδοφόροι, περιόδευαν σε ομάδες των τριών, σε όλες τις ελληνικές πόλεις, για να αναγγείλουν την έναρξη της Ιερής Εκεχειρίας και την ακριβή ημερομηνία των αγώνων. Οι Ηλείοι προετοίμαζαν και συντηρούσαν τους χώρους του ιερού και τις αθλητικές εγκαταστάσεις της Ολυμπίας, οργάνωναν την υποδοχή και στέγαση εκατοντάδων αθλητών και των συνοδών τους, όπως και των επισήμων αντιπροσωπειών των ελληνικών πόλεων.

Συνοπτικά οι όροι της εκεχειρίας ήταν οι ακόλουθοι:

• Όλες οι εχθροπραξίες σταματούσαν, ενώ το κράτος των Ηλείων ανακηρυσσόταν ουδέτερο και προσβάσιμο σε όλους.
• Οι αθλητές και οι επισκέπτες από πόλεις που βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση μπορούσαν να ταξιδέψουν με ασφάλεια μέσα από εχθρικές περιοχές.
• Στρατός και όπλα απαγορεύονταν στα εδάφη της Ηλείας.
• Κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας αναστελλόταν η εκτέλεση θανατικής ποινής.

Γυναίκα και Αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες 

Σύμφωνα μ' έναν πολύ αυστηρό κανόνα, εκτός του ότι απαγορευόταν η συμμετοχή γυναικών ως αθλητριών, απαγορευόταν ακόμη και η είσοδος στο Στάδιο των παντρεμένων γυναικών, οι οποίες δεν μπορούσαν έτσι να παρακολουθήσουν τ' αγωνίσματα. Αυτό διαρκούσε μόνο για την περίοδο των αγώνων. Στη μόνη γυναίκα που επιτρεπόταν η είσοδος ήταν η ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης, θεάς της Γεωργίας (Χαμύνη<χαμαί, χάμω, κάτω δηλαδή), που παρακολουθούσε τους αγώνες καθισμένη στο βωμό της θεάς, απέναντι από τις θέσεις των κριτών. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους αυτή την τιμητική θέση κατείχε η Ρήγιλλα, σύζυγος του Ηρώδη του Αττικού.

Αν μια γυναίκα τολμούσε να παραβεί το νόμο, η τιμωρία ήταν σκληρή: την έριχναν από το Τυπαίο όρος, όπως καταγράφει ο Παυσανίας. Η μόνη γυναίκα που κατάφερε να παραβεί το νόμο και να μείνει ατιμώρητη ήταν η Καλλιπάτειρα, κόρη, αδερφή και μητέρα ολυμπιονικών. Η Καλλιπάτειρα έδειξε ιδιαίτερη φροντίδα στην ανατροφή και την εκγύμναση του γιου της Πεισίδωρου, γι' αυτό η επιθυμία της ήταν να τον δει να αγωνίζεται στους αγώνες. Ντυμένη μ' αντρικά ρούχα μπήκε στο Στάδιο για να παρακολουθήσει το γιο της να τρέχει. Μετά τη νίκη εκείνου, στην προσπάθειά της να εισέλθει στο αγωνιστικό χώρο, έπεσαν τα ρούχα της αποκαλύπτοντας το φύλο της. Οι ελλανοδίκες, ωστόσο, δεν την τιμώρησαν, τιμώντας έτσι τα μέλη της οικογένειάς της, που ήταν όλοι ολυμπιονίκες.

Κεφαλή γυναίκας, 520-500 π.Χ. Ολυμπία		Κεφαλή Ήρας, 660-560 π.Χ., Ολυμπία

Μοναδικοί αθλητικοί αγώνες γυναικών που τελούνταν στην Ολυμπία ήταν τα Ηραία. Είχαν θεσπιστεί στην Ολυμπία και τελούνταν κάθε 4 χρόνια προς τιμήν της Ήρας, συζύγου του Δία, σε εντελώς διαφορετικό χρόνο από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Λέγεται, ότι πρώτη διοργάνωσε τους αγώνες η Ιπποδάμεια για να ευχαριστήσει την Ήρα για τον γάμο της με τον Πέλοπα.

Στα Ηραία διαγωνίζονταν νεαρά κορίτσια και όχι παντρεμένες γυναίκες, σε αγώνα δρόμου μήκους 500 ποδών δηλαδή περίπου 160 μέτρων σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες: παιδική, εφηβική και νεανική. Οι αθλήτριες έτρεχαν με λυτά μαλλιά και κοντό χιτώνα, ενώ οι νικήτριες βραβεύονταν με στεφάνι αγριελιάς και κομμάτια από την ιερή αγελάδα που θυσιαζόταν προς τιμήν της Ήρας.

Στους Ολυμπιακούς αγώνες οι γυναίκες είχαν δικαίωμα συμμετοχής μόνο ως ιδιοκτήτριες στα ιππικά αγωνίσματα, όπου βραβευόταν ο ιδιοκτήτης του αλόγου και όχι ο αναβάτης. Χάρη σ' αυτόν το θεσμό, πολλές γυναίκες ανακηρύχθηκαν ολυμπιονίκες. Πρώτη γυναίκα ολυμπιονίκης υπήρξε η Κυνίσκα, κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Aρχίδαμου, της οποίας τα άλογα νίκησαν στο τέθριππο (396 π.Χ.). Η Βελεστίχη από τη Μακεδονία, η Τιμαρέτα και η Θεοδότα από την Ηλεία νίκησαν επίσης σε ιππικά αγωνίσματα.

ΤΟ ΑΛΜΑ
 

Το άλμα εις μήκος ήταν ένα από τα πιο επίπονα αθλήματα του πεντάθλου. Δεν είναι γνωστό αν ήταν απλούν, διπλούν ή τριπλούν.
Το άθλημα διεξαγόταν, όπως και σήμερα, σε σκάμμα που είχε μήκος 50 πόδια και ήταν γεμάτο με μαλακό χώμα για να φαίνεται το αποτύπωμα των ποδιών. Στη μια άκρη του σκάμματος υπήρχε ο βατήρ, όπου πατούσαν οι άλτες πριν πηδήξουν. Βασικό εξάρτημα για τον άλτη ήταν οι αλτήρες, βάρη λίθινα ή μολύβδινα, που κρατούσε ο άλτης με τα δυο χέρια, και τα οποία τον βοηθούσαν να πετύχει καλύτερες επιδόσεις.
Ο άλτης κρατώντας τους αλτήρες έφτανε, τρέχοντας μέχρι το βατήρα, όπου τους αιωρούσε πίσω-μπρος και εκτινασσόταν με τεντωμένα χέρια προς τα εμπρός λίγο πριν προσγειωθεί, πετούσε τους αλτήρες προς τα πίσω και έπεφτε με τα πόδια κλειστά στο έδαφος.

Ερυθρόμορφη κύλικα του ζωγράφου Δούριδος, όπου εικονίζονται φάσεις από το αγώνισμα του άλματος. Περίπου 480 π.Χ.	Μαρμάρινος ενεπίγραφος αλτήρας του Λακεδαιμόνιου Ακματίδα, νικητή στο Πένταθλο, Ολυμπία, 550 π.Χ-525 π.Χ.	Ερυθρόμορφος αμφορέας με παράσταση αθλητή που προπονείται στο άλμα υπό την επίβλεψη ενός παιδοτρίβη. 480 π.Χ.  Wuerzburg, Martin von Wagner Museum L 509.

Επίσης διάφορες πηγές αναφέρονται στη χρήση αυλού (δίαυλου) κατά τη διάρκεια της προπόνησης και του αγώνα του άλματος εις μήκος. Αρχαία κείμενα του Φιλόστρατου, χρονολογούμενα το 230 μ.Χ. αναφέρουν ότι το άλμα εις μήκος θεωρείτο το πιο δύσκολο και επομένως ο άλτης θα έπρεπε να υποβοηθείται με τη μορφή ρυθμού (μέσω του δίαυλου) και βαρών (μέσω της χρήσης των αλτήρων). Βλ. δυάδα εικόνων παραπάνω.

ΤΟ ΑΚΟΝΤΙΟ

Το αγώνισμα του ακοντίου διακρινόταν στον «εκηβόλο» ακοντισμό, δηλαδή βολή σε μήκος και τον «στοχαστικό» ακοντισμό, δηλαδή βολή σε προκαθορισμένο στόχο. Στην Ολυμπία ως αγώνισμα του πεντάθλου επικράτησε ο εκηβόλος ακοντισμός.
Το αγωνιστικό ακόντιο ήταν ένα ξύλινο κοντάρι μήκους 1,50 ως 2 μ., ελαφρότερο από το πολεμικό και πιθανότατα δεν είχε μεταλλική αιχμή.
Η τεχνική της ρίψης του ακοντίου δεν διέφερε από τη σύγχρονη τεχνική παρά μόνο στη χρήση της «αγκύλης», μιας δερμάτινης λουρίδας-θηλιάς δεμένης στο κέντρο βάρους του ακοντίου. Με τη βοήθειά της το ακόντιο αποκτούσε κατά τη ρίψη μεγαλύτερη προωθητική δύναμη.

Η ρίψη του ακοντίου γινόταν στο στάδιο. Ο αθλητής κρατώντας το ακόντιο με το δεξί χέρι οριζόντια στο ύψος του κεφαλιού του, έφτανε στη βαλβίδα και το εκσφενδόνιζε.
Ο στοχαστικός ακοντισμός διεξαγόταν συνήθως από έφιππους, οι οποίοι, ενώ κάλπαζε το άλογο τους, έριχναν το ακόντιο σε ένα στρογγυλό στόχο, συνήθως ασπίδα στερεωμένη σε στύλο.

Ερυθρόμορφη κύλικα του ζωγράφου του Μονάχου. Εικονίζεται αθλητής που κρατά δύο ακόντια. Περίπου 480-470 π.Χ.  Roma, Musei Capitolini 389.	Αττική ερυθρόμορφη λήκυθος με παράσταση ακοντιστή που προσπαθεί να περάσει τα δάκτυλά του στην αγκύλη. 450-425 π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.	Αττική ερυθρόμορφη λήκυθος. Ο εικονιζόμενος αθλητής τρέχει, κρατώντας ισορροπία με το αριστερό χέρι, ενώ με το δεξί ετοιμάζεται να εκσφενδονίσει το ακόντιο. Περίπου 470/460 π.Χ.  Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

 

Ο ΔΙΣΚΟΣ

Ένα από τα πιο αγαπητά αγωνίσματα ήταν η δισκοβολία.
Το βάρος των δίσκων, που ήταν συνήθως χάλκινοι και σπανιότερα σιδερένιοι, μολύβδινοι ή και λίθινοι, κυμαινόταν από 1.245-5.700 γρ. Οι μεγαλύτεροι πιθανώς ήταν αφιερώματα. Για να γίνεται ο αγώνας επί ίσοις όροις, πρέπει οι αθλητές να έριχναν τον ίδιο δίσκο. Η ρίψη γινόταν από τη βαλβίδα. Ο αθλητής, αφού έτριβε τα χέρια του και τον δίσκο με άμμο για να μη γλιστράει, τον αιωρούσε με το δεξί χέρι πάνω-κάτω με δύναμη στρέφοντας συγχρόνως το κορμί και το κεφάλι προς τα
δεξιά. Στην τελική φάση, λυγίζοντας τα πόδια και σκύβοντας προς τα εμπρός, εκσφενδόνιζε, με δύναμη τον δίσκο. Οι επιδόσεις σημειώνονταν με μικρούς πασσάλους και το μήκος της ρίψης μετριόταν με κοντάρι.

Αττική ερυθρόμορφη κύλικα. Ο εικονιζόμενος δισκοβόλος περιστρέφεται, για να ρίξει το δίσκο. Περίπου 480 π.Χ. Αθήνα, Μουσείο Αρχαίας Αγοράς		Χάλκινοι δίσκοι, Μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία, 6ος-5ος αι.π.Χ.

 Ο ΔΡΟΜΟΣ

Οι αγώνες δρόμου γίνονταν στο στάδιο, έναν ισόπεδο διαμορφωμένο χώρο, το μήκος του οποίου διέφερε από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με τον «πόδα» που χρησιμοποιούσαν ως μονάδα μέτρησης (π.χ. πους Ολυμπίας 0.32045 μ., πους Δελφών 0.296 μ ) Έτσι το στάδιο της Ολυμπίας είχε μήκος 192.28 μ., των Δελφών 177.5 μ. κ.ά). Την άφεση και το τέρμα του στίβου που στην αρχή ήταν απλές γραμμές χαραγμένες στο χώμα, αποτελούσαν από τον 5ο αι. π.Χ. οι βαλβίδες, μόνιμες μακρόστενες λίθινες πλάκες, που έφεραν κατά μήκος δύο συνεχείς παράλληλες εγκοπές. Πάσσαλοι τοποθετημένοι σε κοιλότητες ξεχώριζαν τις θέσεις των δρομέων. Πιο πολύπλοκο ήταν το σύστημα άφεσης του σταδίου της Ισθμίας. Το σημείο στροφής για τους αγώνες δρόμου, που ξεπερνούσαν το μήκος ενός απλού σταδίου, ονομαζόταν «καμπτήρ» και δηλωνόταν με κιονίσκο ή πάσσαλο.

Το αρχαίο σύστημα άφεσης, η λεγόμενη Ύσπληγα (Κατασκευή από τους μαθητές του Γυμνασίου Κρεστένων Ηλείας)	Χάλκινος δρομέας κατά τη στιγμή της εκκίνησης από την Ολυμπία. 480-470 π.Χ. Ολυμπία, Μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων	Μελανόμορφος αττικός ψευδοπαναθηναϊκός αμφορέας με παράσταση αθλητών δρόμου. 500 π.Χ. Ρόδος, Αρχαιολογικό Μουσείο

Τα αγωνίσματα του δρόμου ήταν:

Το στάδιον, ο κατ' εξοχήν δρόμος ταχύτητας, κατά τον οποίο οι δρομείς έπρεπε να διανύσουν μια φορά το μήκος του σταδίου. Σημερινή αντιστοιχία = 200 μ. περίπου.
Ο δίαυλος ήταν κι' αυτός δρόμος ταχύτητας κατά τον οποίο έπρεπε να διανυθεί δύο φορές το μήκος του σταδίου. Σημερινή αντιστοιχία = δρόμος 400 μ. περίπου.
Ο ίππιος, δρόμος ημιαντοχής κατά τον οποίο έπρεπε να διανυθεί τέσσερις φορές το μήκος του σταδίου. Σημερινή αντιστοιχία = δρόμος 800 μ. περίπου
Ο δόλιχος, ήταν δρόμος αντοχής. Η απόσταση κυμαινόταν από 7-24 στάδια (1400-4800 μ. περίπου).

ΟΠΛΙΤΟΔΡΟΜΙΑ

Ο οπλίτης δρόμος ήταν δρόμος ταχύτητας, κατά τον οποίο οι δρομείς φορώντας κράνος και κνημίδες και κρατώντας ασπίδα, έπρεπε να διανύσουν δύο και σπανιότερα τέσσερις φορές το μήκος του απλού σταδίου.

Από τον 5ο αιώνα π.Χ καταργήθηκαν οι κνημίδες και μετά τον 4ο αιώνα π.Χ. και το κράνος και οι δρομείς έτρεχαν μόνο με τη βαριά ξύλινη, επενδυμένη με χαλκό ασπίδα.

Χάλκινη ασπίδα, Μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία, 6ος αι.π.Χ.	Το στάδιο της Αρχαίας Ολυμπίας	Χάλκινο κράνος και περικνημίδες, Μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία, 6ος αι.π.Χ.

Η ΠΑΛΗ

Η πάλη, το πιο παλιό και πιο διαδεδομένο άθλημα, εκτός από αυτόνομο αγώνισμα, αποτελούσε και μέρος πεντάθλου. Απαιτούσε συνδυασμό δεξιοτεχνίας, ευκινησίας και δύναμης.
Διακρινόταν στην ορθία πάλη ή «ορθοπάλην» και στην κάτω πάλη ή «αλίνδησιν».
Στην αρχή οι αντίπαλοι στέκονταν αντιμέτωποι με τα πόδια λυγισμένα και λίγο ανοιχτά, έτοιμοι να εκμεταλλευτούν την αδυναμία του αντιπάλου και να εφαρμόσουν τις λαβές, που θα τον οδηγούσαν σε πτώση, που ήταν και ο αντικειμενικός σκοπός του αγώνα.
Για να ανακηρυχτεί κάποιος νικητής έπρεπε να κερδίσει τρεις πτώσεις σε βάρος του αντιπάλου του (τριακτήρ)

Ανάγλυφο με σκηνή παλαίστρας από βάση αγάλματος κούρου. Περίπου 510 π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο	Χάλκινο σύμπλεγμα αθλητών πάλης από την Αίγυπτο. 2ος-1ος αιώνας π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο	Παλαιστές κατά τη διάρκεια αγώνα. Η Νίκη πετά από επάνω τους. Λεπτομέρεια από παναθηναϊκό αμφορέα του ζωγράφου των Αθηνών.   360/359 π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Η ΠΥΓΜΗ

Ένα από τα παλαιότερα και πιο αγαπητά αθλήματα ήταν η πυγμή.
Οι πύκτες αγωνίζονταν κατά ζεύγη που καθορίζονταν με κλήρο. Για να προστατεύσουν και να σταθεροποιήσουν τις αρθρώσεις των δακτύλων και του καρπού φορούσαν τους μαλακούς ιμάντες (στροφία ή μειλίχαι) που μέχρι και τον 4ο αι. π.Χ. αποτελούνταν από λεπτές λουρίδες μαλακού δέρματος βοδιού. Από τον 4ο αι. π.Χ. χρησιμοποιούνταν οι οξείς ιμάντες ενισχυμένοι με δερμάτινες λουρίδες.
Στους Ρωμαϊκούς χρόνους οι ιμάντες (caesti) ήταν ενισχυμένοι με σίδερο ή μολύβι. Οι αντίπαλοι αρχικά στέκονταν αντιμέτωποι με προτεταμένο το αριστερό χέρι για άμυνα και λυγισμένο το δεξί έτοιμο για το πλήγμα. Ουσιαστικά όλα τα χτυπήματα κατευθύνονταν στο κεφάλι. Δεν υπήρχε χρονικός περιορισμός στη διάρκεια του αγώνα και οι αθλητές αγωνίζονταν μέχρις ότου ο ένας από τους δύο πέσει αναίσθητος ή αναγκαστεί να «απαγορεύσει»παραδεχόμενος την ήττα του.

Ατιική ερυθρόμορφη κύλικα, παράσταση πυγμαχίας, Αθήνα, 500 π.Χ. Χάλκινη κεφαλή πυγμάχου που βρέθηκε στην Ολυμπία, 340 π.Χ. περίπου	Αττικός μελανόμορφος ψευδοπαναθηναϊκός αμφορέας, παράσταση αγώνα πυγμαχίας, Τανάγρα, 500 π.Χ.	Σχέδιο που αναπαριστά την εξέλιξη του εξοπλισμού της πυγμαχίας: αριστερά οι μειλίχαι, στο κέντρο οι οξείς ιμάντες και δεξιά ο ρωμαϊκός caestus

ΤΟ ΠΑΓΚΡΑΤΙΟ

Ανήκε και αυτό στα καταβλητικά αγωνίσματα και ήταν συνδυασμός πάλης και πυγμαχίας.
Σκοπός του αθλήματος ήταν ο εξαναγκασμός του αντιπάλου να παραδεχτεί την ήττα του με οποιοδήποτε τρόπο, καθώς στο παγκράτιο επιτρέπονταν τα πάντα εκτός από το δάκνειν (δάγκωμα) και το ορύσσειν (βγάλσιμο ματιών) που επιτρέπονταν μόνο στη Σπάρτη. Το αγώνισμα αυτό ήταν το πιο σκληρό και πιο επικίνδυνο από τα άλλα δύο βαρέα αγωνίσματα.
Το άθλημα διακρινόταν σε άνω ή «ορθοστάνδην παγκράτιον», όταν οι αθλητές αγωνίζονταν όρθιοι και στο «κάτω παγκράτιον», όταν ο αγώνας συνεχιζόταν στο έδαφος. Εκεί εκτυλισσόταν και το μεγαλύτερο μέρος του αγώνα στην προσπάθεια του αθλητή να εξαναγκάσει τον αντίπαλο με κτυπήματα ή λαβές να παραδεχτεί την ήττα του.

Μελανόμορφος αττικός σκύφος του ζωγράφου του Θησέα με παράσταση αγώνα παγκρατίου. Περίπου 500 π.Χ. New York, Metropolitan Museum of Art		Σκηνή παγκρατίου. Ο ένας αθλητής κρατάει το πόδι του άλλου, προκειμένου να τον ανατρέψει. Από μελανόμορφο παναθηναϊκό αμφορέα των αρχών του 5ου αιώνα π.Χ. New York, Metropolitan Museum of Art

Πένταθλο

Το πένταθλο προστέθηκε το 708 π.Χ., στη 18η oλυμπιάδα, και αποτελούνταν από 5 αγωνίσματα: δίσκο, ακόντιο, άλμα, δρόμο και πάλη. Ο δρόμος και η πάλη ήταν και ξεχωριστά αγωνίσματα στους πανελλήνιους αγώνες, αλλά το άλμα, ο δίσκος και το ακόντιο διεξάγονταν μόνο ως μέρος του πεντάθλου. Σύμφωνα με τη μυθολογία, το πένταθλο καθιέρωσε ο Ιάσoνας. Συνδύασε τα πέντε αγωνίσματα και απένειμε το έπαθλο στο φίλο του Πηλέα (που ήρθε δεύτερος σε όλα εκτός από την πάλη, στην οποία νίκησε).
Η σειρά διεξαγωγής των πέντε αγωνισμάτων δεν είναι γνωστή. Πιθανότατα το πένταθλο να ξεκινούσε με το δρόμο ή με το άλμα. Το βέβαιο πάντως είναι ότι τελείωνε με την πάλη.

Χάλκινος δίσκος και πέτρινος αλτήρας, Ολυμπία, Μουσείο Αρχ. Ολυμπιακών Αγώνων, 6-5 αι.π.Χ.		Αντίγραφο του Δισκοβόλου του Μύρωνα

Κανόνες του πένταθλου

Το πένταθλο συνδύαζε τα δύο είδη αγωνισμάτων που υπήρχαν στον αρχαίο κόσμο: τα ελαφρά αγωνίσματα (άλμα, δρόμος και ακόντιο) και τα βαρέα (δίσκος και πάλη).
Οι πηγές δε διασαφηνίζουν τον τρόπο ανάδειξης νικητή. Δεν είναι, λοιπόν, γνωστό αν το στεφάνι της νίκης κέρδιζε ο αθλητής που είχε έρθει πρώτος και στα πέντε αγωνίσματα ή μόνο στα τρία, εκ των οποίων το ένα υποχρεωτικά ήταν η πάλη.

Ο πενταθλητής

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι πενταθλητές είναι οι καλύτεροι αθλητές, γιατί έχουν τα φυσικά χαρίσματα τόσο της ταχύτητας όσο και της δύναμης.
Η συμμετοχή στο πένταθλο απαιτούσε ένα συνδυασμό ικανοτήτων, όπως η ταχύτητα, η δύναμη, η δεξιοτεχνία και η αντοχή, και οι πενταθλητές θεωρούνταν αθλητικά πρότυπα.

 ΑΡΜΑΤΟΔΡΟΜΙΕΣ ΚΑΙ ΙΠΠΙΚΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ

Οι αρματοδρομίες και τα ιππικά αγωνίσματα διεξάγονταν στον ιππόδρομο.

Ο Παυσανίας περιγράφει το πολύπλοκο σύστημα εκκίνησης του ιπποδρόμου της Ολυμπίας. Σύμφωνα μ' αυτό τα άρματα και τα άλογα έμπαιναν με κλήρωση σε ειδικές θέσεις που σχημάτιζαν ένα τρίγωνο, στη δυτική πλευρά του αγωνιστικού χώρου. Μπροστά από τις θέσεις εκκίνησης ήταν τεντωμένο ένα σκοινί. Ένας μηχανισμός επέτρεπε τη σταδιακή απομάκρυνση των σκοινιών με αποτέλεσμα τελικά την ταυτόχρονη εκκίνηση των αρμάτων ή ιππέων σε μία ευθεία γραμμή από την κορυφή του τριγώνου.

	Αναπαράσταση του συστήματος άφεσης των  ιπποδρομιών

Αττικός μελανόμορφος κιονωτός κρατήρας, ιπποδρομία κελήτων ίππων, Αθήνα, Ακρόπολη, 550-540 π.Χ.	Χάλκινα χαλινάρια, Ολυμπία, 550-490 π.Χ.	Αττική μελανόμορφη ταινιωτή κύλικα, αρματοδρομία τεθρίππων, Κόρινθος, 530 π.Χ.

Βασικός στόχος των αγωνιζομένων ήταν να φθάσουν πρώτοι στην «νύσσα», τον κιονίσκο που όριζε το σημείο στροφής του ιπποδρόμου, για να καταλάβουν την εσωτερική πλευρά που θα τους επέτρεπε να διανύσουν μικρότερη απόσταση. Στο σημείο αυτό γίνονταν τα περισσότερα ατυχήματα και φαινόταν η επιδεξιότητα των ιππέων και η πειθαρχία των αλόγων.
Το άρμα που ήταν ένα μικρό ξύλινο όχημα, ονομαζόταν «συνωρίς», όταν συρόταν από δύο άλογα ή πώλους (πουλάρια), «τέθριππον», όταν συρόταν από τέσσερα άλογα ή πώλους και «απήνη», όταν συρόταν από ημιόνους.

Τα ιππικά αγωνίσματα που τελούνταν στην Ολυμπία ήταν: ιπποδρομία τελείων κελήτων, δηλαδή αγώνισμα με αναβάτη πάνω σε άλογο τέλειο, η κάλπη, ιπποδρομία με φοράδες και η Ιπποδρομία πώλων.

 ΑΓΩΝΕΣ ΠΑΙΔΩΝ

Οι αγώνες παίδων εισάγονται στα Ολύμπια το 632 π.Χ. (37η Ολυμπιάδα), έχοντας σαν συνέπεια την προσθήκη και τρίτης ημέρας στο πρόγραμμα των αγώνων.
Οι νεαροί αθλητές αγωνίζονταν αρχικά στο δρόμο και την πάλη. Κατά την 38η Ολυμπιάδα (628 π.Χ.) εισήχθηκε στους αγώνες το πένταθλο, το οποίο όμως δεν συνεχίστηκε. Από το 616 π.Χ. (41η Ολυμπιάδα) εισάγεται στους αγώνες παίδων η πυγμή, ενώ το 200 π.Χ. (145η Ολυμπιάδα) εισάγεται και το παγκράτιο.

Χάλκινη κεφαλή παιδιού, Ολυμπία, τέλη 2ου αι.μ.Χ, μουσείο αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων		Αττικός ερυθρόμορφος κωδωνόσχημος κρατήρας, σκηνή Γυμνασίου, Σέρρες, α' μισό 4ου αι. π.Χ.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα των αγώνων (για μια Ολυμπιάδα με πλήρες αγωνιστικό πρόγραμμα), οι αγώνες παίδων διεξάγονταν τη δεύτερη μέρα. Μετά την τελετουργική τους είσοδο, οι νέοι αθλητές άρχιζαν να αγωνίζονται στους προκριματικούς του δρόμου σταδίου. Αμέσως μετά το τέλος όλων των προκριματικών, διεξαγόταν ο τελικός. Ακολουθούσε η πάλη παίδων. Το απόγευμα της ίδιας μέρας οι νεαροί αθλητές αγωνίζονταν στην πυγμή και το παγκράτιο.

 Aγώνες κηρύκων και σαλπιγκτών

Στην Ολυμπία διακρίνονταν, εκτός από τους αθλητές, οι κήρυκες και οι σαλπιγκτές. Αυτοί συμμετείχαν σε αγώνες που εισήχθησαν στην 96η Ολυμπιάδα, το 396 π.X., και οι νικητές είχαν προνομιακό ρόλο κατά την τέλεσή τους. Πιο συγκεκριμένα, επειδή πολλοί ικανοί κήρυκες και σαλπιγκτές διεκδικούσαν την τιμή να αναγγέλλουν τα αγωνίσματα και τους νικητές ή να σαλπίζουν στον ιππόδρομο, καθιερώθηκαν και γι' αυτούς αγώνες. Έτσι, όσοι νικούσαν αποκτούσαν το προνόμιο να σαλπίζουν και να ανακοινώνουν τους αθλητές κατά την Ολυμπιάδα.

	Παράσταση νικηφόρου αθλητή, πλαισιωμένου από ένα σαλπιγκτή και έναν κήρυκα. Τμήμα παναθηναϊκού αμφορέα. Β' μισό 4ου αιώνα π.Χ. Αθήνα, Μουσείο Κεραμεικού.

 ΝΙΚΗΤΕΣ-ΕΠΑΘΛΑ-ΑΝΑΘΗΜΑΤΑ

Η ισχυρή ανταγωνιστική διάθεση των αρχαίων Ελλήνων ήταν άμεσα συνυφασμένη με την έννοια της νίκης και της επιβράβευσης. Οι νικητήριες αθλητικές παραστάσεις αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών σε συνδυασμό με τα σωζόμενα έπαθλα ή αναθήματα και τις επιγραφές που αυτά φέρουν.

Αμέσως μετά το τέλος κάθε αγωνίσματος γινόταν μια πρώτη ανακήρυξη και βράβευση του νικητή. Το κλαδί του φοίνικα ήταν το πρώτο σύμβολο νίκης, το οποίο ο κριτής-ελλανοδίκης έδινε στον νικητή, όπως και η πορφυρή μάλλινη ταινία που στόλιζε το κεφάλι του. Η επίσημη βράβευση γινόταν στο τέλος των αγώνων για όλους μαζί τους νικητές. Στον πρόναο του μεγάλου ναού του Δία, οι νικητές στεφανώνονταν με τον κότινο από την «καλλιστέφανον ελαίαν», που είχε φυτρώσει πίσω από τον ναό. Για τους αρχαίους Έλληνες το στεφάνι γενικά είχε συμβολική σημασία, και πίστευαν ότι έφερνε τύχη και θεϊκή προστασία καθαγιάζοντας το στεφανωμένο πρόσωπο.

Μωσαϊκό δάπεδο ρωμαϊκής περιόδου που εικονίζει τη Νίκη να στεφανώνει αθλητή. Λάρισα, Αρχαιολογικό Μουσείο	Μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο, παράσταση στέψης νικητή, Αθήνα, Ακρόπολη, 410 π.Χ.	Το έπαθλο στους Ολυμπιακούς Αγώνες ήταν ένα στεφάνι ελιάς. Στη φωτογραφία, εικονίζεται χρυσό στεφάνι από το μακεδονικό τάφο Ι της Αμφίπολης. Β' μισό 3ου αιώνα π.Χ. Καβάλα, Αρχαιολογικό Μουσείο

Μετά τις θυσίες προς τιμήν του Δία, το επίσημο εορταστικό συμπόσιο στο Πρυτανείο και την εγγραφή του ονόματος του νικητή στα επίσημα αρχεία των Ηλείων, στο Βουλευτήριο της Ολυμπίας, οι ελλανοδίκες έδιναν το δικαίωμα στον νικητή να παραγγείλει σε γλύπτη τον ανδριάντα του και να τον στήσει στο ιερό της Ολυμπίας. Σύμφωνα με τις πηγές, η συνήθεια της ανάθεσης στο ιερό ανδριάντων των ολυμπιονικών είχε ξεκινήσει, μάλλον από τον 6° αι. π.Χ. Πληροφορίες για τους χάλκινους, συνήθως, ανδριάντες, έργα μεγάλων γλυπτών (Ονάτα, Καλάμη, Μύρωνα, Πυθαγόρα, Πολυκλείτου και Λυσίππου) αντλούμε από τις αναφορές του Παυσανία, καθώς και από τις ενεπίγραφες βάσεις, όπου αναγράφονται το όνομα του αναθέτη, το νικητήριο αγώνισμα και ο καλλιτέχνης του έργου.

Συχνά οι νικητές αφιέρωναν στο ιερό αναθήματα που σχετίζονταν με το είδος του αθλήματος στο οποίο είχαν διακριθεί. Παράδειγμα αποτελεί ο ενεπίγραφος αλτήρας του Λακεδαιμόνιου αθλητή Ακματίδα, καθώς και ο χάλκινος δίσκος του Πόπλιου Ασκληπιάδη από την Κόρινθο.Από τα πιο προσφιλή, και για αυτό από τα πιο πολυάριθμα αναθήματα στην Ολυμπία υπήρξαν οι τριποδικοί λέβητες. Από τα ομηρικά χρόνια οι τρίποδες θεωρούνταν αντικείμενα αξίας και δίνονταν ως δώρο και ως βραβείο σε αγώνες. Για τους τρίποδες που έχουν βρεθεί στο ιερό του Δία στην Ολυμπία οι απόψεις διίστανται για το αν είχαν δοθεί ως έπαθλα πριν ανατεθούν στον Δία.

Η υποδοχή των αθλητών, όταν επέστρεφαν στις πόλεις τους, ήταν ισάξια με αυτή που γινόταν σε στρατηγούς που γύριζαν από νικηφόρες εκστρατείες. Έμπαιναν στην πόλη με τέθριππο από τμήμα του τείχους, το οποίο γκρεμιζόταν για χάρη τους. Ο νικητής αφιέρωνε το στεφάνι της νίκης του στον πολιούχο θεό, στον βωμό του οποίου προσέφερε θυσία. Απολάμβανε ισόβιες τιμές, όπως σίτιση στο πρυτανείο, ατέλεια, προεδρία στο θέατρο, στις εορτές και στους αγώνες. Ποιητές έγραφαν επινίκιους ύμνους προς τιμήν των νικητών.

Το Βουλευτήριον, Ιερά Άλτις, αρχαιολογικός χώρος, Αρχαία Ολυμπία. Αναπαράσταση του Πρυτανείου (κάτω)	Ενεπίγραφος αναθηματικός δίσκος ακέραιος,αφιέρωμα του Πόπλιου Ασκληπιάδη από την Κόρινθο, νικητή στο Πένταθλο , 255η Ολυμπιάδα, 241 μ.Χ, Μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία	Αντίγραφο χάλκινου λέβητα, αφιέρωμα στο Δία, ή έπαθλο νικητή Ολυμπιακών Αγώνων, μουσείο Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία

Γνωστοί ολυμπιονίκες της αρχαιότητας ήταν ο Μίλων ο Κροτωνιάτης, ο Διαγόρας ο Ρόδιος, ο Θεαγένης ο Θάσιος, ο Λεωνίδας ο Ρόδιος, ο Εύβατος από την Κυρήνη κ.α.

ΑΛΛΟΙ ΑΘΛΗΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

Τα Ολύμπια τελούνταν στην Ολυμπία προς τιμήν του Θεού Δία. Τα Πύθια τελούνταν στους Δελφούς προς τιμήν του Θεού Απόλλωνα. Τα Ίσθμια τελούνταν στην Κόρινθο προς τιμήν του Θεού Ποσειδώνα. Τα Νέμεα τελούνταν στη Νεμέα (Κόρινθος) προς τιμήν του Οφέλτη, γιου του Βασιλιά Λυκούργου. Αργότερα προστάτης Θεός έγινε ο Δίας. Κάποιος αθλητής που κατάφερνε να νικήσει σε όλους τους  Πανελλήνιους Αθλητικούς Αγώνες ονομαζόταν Περιοδονίκης.

Όλοι οι αθλητικοί αγώνες της Αρχαιότητας ήταν στεφανίτες, δηλαδή το έπαθλο ήταν ένα στεφάνι, ανάλογα με τον τόπο διεξαγωγής των αγώνων. Μόνο τα Παναθήναια ήταν χρηματίτες και οι νικητές ελάμβαναν ως έπαθλο ακριβά δώρα, όπως λάδι μέσα σε αμφορείς.

Κάτοψη Μουσείου Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων, Ολυμπία

Σχεδιάγραμμα παρακολούθησης-μελέτης εκθεμάτων

Υπόμνημα*  ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Προϊστορία της άθλησης-Ηρακλής Ο Δίας και η λατρεία του-Η οργάνωση των αγώνων και η προετοιμασία των αθλητών Γυναίκα και Ολυμπιακοί Αγώνες Η στέψη των Ολυμπιονικών Έπαθλα-Τιμές Ελληνιστικά-Ρωμαϊκά χρόνια-Άλλοι σημαντικοί αθλητικοί αγώνες Κεντρική αίθουσα αγωνισμάτων *Τα χρωματιστά κουτάκια συμβολίζουν τις βιτρίνες (στο συγκεκριμένο σχεδιάγραμμα δεν περιλαμβάνονται όλες οι βιτρίνες, παρά μόνο αυτές που μας ενδιαφέρουν για μελέτη). Οι αριθμοί δηλώνουν τον συγκεκριμένο αριθμό που έχει το κάθε έκθεμα που πρέπει να μελετηθεί.

 Ιερή Άλτις