Σύνδεση & Είδη προτάσεων ως προς τη δομή τους και τη σχέση τους με άλλες [Δ', Ε', ΣΤ' τάξη, Γραμματική]

Reblogged from: http://www.ramnousia.com

Ας  προσπαθήσουμε να ξεκαθαρίσουμε μερικά θέματα για τις προτάσεις, όπως ποια είναι τα είδη τους και ποιοι οι τρόποι που συνδέονται μεταξύ τους.
Σύνδεση & Είδη προτάσεων ως προς τη δομή τους και τη σχέση τους με άλλες

οι προτάσεις διακρίνονται σε:

• Απλές  : είναι οι προτάσεις που περιλαμβάνουν μόνο τους κύριους όρους της πρότασης, δηλαδή υποκείμενο, ρήμα και κατηγορούμενο.

π.χ. Εγώ τρώω

Η Σοφία είναι μαθήτρια

• Επαυξημένες: είναι οι προτάσεις που περιλαμβάνουν, εκτός από τους κύριους όρους,και άλλους προσδιορισμούς, οι οποίοι λειτουργούν ως συμπληρώματα της έννοιας που δίνουν οι κύριοι όροι, όπως επίθετα, επιρρήματα κτλ.,

π.χ. Η Σοφία είναι καλή μαθήτρια. 

• Σύνθετες: είναι οι προτάσεις που περιλαμβάνουν περισσότερα από ένα υποκείμενα ή κατηγορούμενα.

π.χ. Η Σοφία και η Μαρία είναι μαθήτριες.

Έφαγα ψωμί και τυρί. 

• Ελλειπτικές: είναι οι προτάσεις από τις οποίες λείπει κάποιος κύριος όρος (Υποκείμενο,Ρήμα ή Κατηγορούμενο ), γιατί εννοείται από τα συμφραζόμενα,

π.χ. [εγώ ] Βλέπω. 

Παράδειγμα

Ελλειπτική: Είναι γιατρός.

Απλή: Η Εύα είναι γιατρός

Επαυξημένη: Η Εύα είναι καλή γιατρός

Σύνθετη : Η Εύα είναι γιατρός και μητέρα.

Σύνθετη – Επαυξημένη : Η Εύα είναι καλή γιατρός και μητέρα

Ως προς τη σχέση τους με άλλες
διακρίνονται σε

Α. Κύριες προτάσεις ή αναξάρτητες είναι αυτές που μπορούν να σταθούν μόνες τους στο λόγο.

ΠΧ Ήρθαμε χτες αργά.

Β. Εξαρτημένες προτάσεις είναι αυτές που δεν μπορούν να σταθούν μόνες τους στο λόγο, αλλά χρησινεύουν για να προσδιορίσουν μία άλλη πρόταση ή έναν όρο μιας άλλης πρότασης.

ΠΧ. Ήρθαμε χτες αργα, γιατί είχε πολλή κίνηση.

Μου έδωσε το τετράδιο, που ήταν πάνω στο θρανίο

Πώς συνδέονται οι προτάσεις μεταξύ τους

Σχήμα ασύνδετο: Οι προτάσεις μπαίνουν η μια κοντά στην άλλη, χωρίς σύνδεσμο.

Π.χ. Χόρευαν, πηδούσαν, τάραζαν τον κόσμο από τις φωνές.

Παρατακτική σύνδεση: Λέγεται έτσι γιατί με αυτή παρατάσσουμε, δηλαδή τοποθετούμε όμοιες προτάσεις (κύρια με κύρια ή εξαρτημένη με εξαρτημένη) τη μια δίπλα στην άλλη 

Π.χ. 

Μιλούσε/ και έγραφε./ Αν έχεις διάθεση /και αν μπορείς,/ έλα το απόγευμα.

κύρια         κύρια           εξαρτημένη          εξαρτημένη     κύρια

Παρατακτική σύνδεση έχουμε, όταν δύο ή περισσότερες προτάσεις συνδέονταιμεταξύ τους με

1. τους συμπλεκτικούς συνδέσμους ( και, ούτε ,μήτε ),

2. τους διαχωριστικούς ( ή, είτε ) 

3. τους αντιθετικούς ( αλλά, μα )
4. τον επεξηγηματικό δηλαδή  

Στην παρατακτική σύνδεση οι προτάσεις δε χωρίζονται με κόμμα.

Μπροστά από τους συμπλεκτικούς και τους διαχωριστικούς συνδέσμους δε βάζουμε κόμμα. 

Π.χ. Ο Θόδωρος παίζει και γελάει.

Βάζουμε κόμμα μπροστά από τους αντιθετικούς συνδέσμους, όταν αντιθέτουνπροτάσεις (όταν δηλαδή υπάρχει ρήμα και πριν και μετά το σύνδεσμο) .

Διάβασα τα Μαθηματικά, αλλά δε τα κατάλαβα.

Υποτακτική σύνδεση: Λέγεται έτσι γιατί με αυτή υποτάσσουμε, δηλαδή εξαρτούμε την εξαρτημένη πρόταση από μια άλλη. Οι προτάσεις που συνδέονται είναι ανόμοιες, δηλαδή η μία είναι κύρια και η άλλη εξαρτημένη.

Π.χ. Δεν ήρθα,      γιατί ήμουν άρρωστος.

                                           κύρια                   εξαρτημένη

Κάποτε όμως μια εξαρτημένη πρόταση εξαρτάται από άλλη εξαρτημένη που συνδέεται υποτακτικά με την κύρια. 

Π.χ. Έφτασε νύχτα, γιατί ήταν πολύ αργά, όταν ξεκίνησε.

            κύρια      εξαρτημένη             εξαρτημένη

Οι εξαρτημένες προτάσεις  συνδέονται με τις κύριες με τουςυποτακτικούς συνδέσμους και χωρίζονται στις ονοματικές και στις επιρρηματικές.

Ονοματικές προτάσεις, δηλαδή αυτές που χρησιμοποιούνται συνήθως όπως τα ονόματα, ως υποκείμενα, ως αντικείμενα ή προσδιορισμοί

Τέτοιες είναι οι :

Ειδικές προτάσεις : η πρόταση αρχίζει με έναν από τους ειδικούς συνδέσμους πως, που ότι .

Π.χ. Ομολόγησε ότι έκανε λάθος.

Φαίνεται πως θα χιονίσει.

Πείθω τους άλλους, όταν μιλάω με επιχειρήματα.

Βουλητικές προτάσεις : εισάγονται με το να .

Π.χ. Είχα σκοπό να φάω.

Πρέπει να είμαι προσεκτικός .

Ένα πράγμα δε ξέρω, να λέω ψέματα.

Ενδοιαστικές ή διστακτικές προτάσεις : εισάγονται με το μη (ν), μήπως

Π.χ. Πρόσεξε μη σε κοροϊδέψει.

Κάθε μέρα έχει άγχος, μήπως κάνει κάποιο λάθος.

 Επίσης στις ονοματικές προτάσεις περιλαμβάνονται οι 

πλάγιες ερωτηματικές: Φομάμαι μήπως χτυπήσω. 

και σε ορισμένες περιπτώσεις 

οι αναφορικές : Δώσε ό,τι θέλεις 

Οι επιρρηματικές προτάσεις 

ως  επιρρηματικοί προσδιορισμοί,  δηλώνουν:

-χρόνο, π.χ. Όταν έρθεις, θα παίξουμε 

 Λέγονται Χρονικές,  εισάγονται με τους χρονικούς συνδέσμους όταν, αφού, αφότου, άμα , ενώ  ή με λέξεις και εκφράσεις που χρησιμοποιούνται ως χρονικοί σύνδεσμοι όσο, ότι, εκεί που, όσο που να, έως ότου να

 

-αιτία, π.χ. Δεν ήρθε, γιατί ήταν άρρωστος  

Λέγονται Αιτιολογικές προτάσεις :  και εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμουςγιατί, επειδή, αφού ή με αιτιολογικές λέξεις και

φράσεις  που, καθώς, μια και, μια που κ.ά. και φανερώνουν την αιτία . 

-σκοπό π.χ.Έτρεχε, για να μη χάσει το τρένο.  

 Λέγονται Τελικές προτάσεις : εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους   να, για να και δείχνουν σε ποιο σκοπό αποβλέπει αυτό που δηλώνει η πρόταση που προσδιορίζει.

-αποτέλεσμα π.χ. Μιλά δυνατά, ώστε να ακούγεται στην  αίθουσα.

                                            Είναι καλός άνθρωπος, που τον αγαπούν όλοι.

Λέγονται Αποτελεσματικές ή συμπερασματικές προτάσεις , εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους   ώστε, λοιπόν, άρα, επομένως, που  ή 

με εκφράσεις που χρησιμοποιούνται ως αποτελεσματικοί σύνδεσμοι  ώστε να, που να, για να

-υπόθεση, π.χ.  Αν  έχει καλό καιρό, θα πάμε εκδρομή.

Λέγονται Υποθετικές προτάσεις , εισάγονται με τον υποθετικό σύνδεσμο αν ( εάν ).

Η υποθετική πρόταση λέγεται και υπόθεση, ενώ η πρόταση που προσδιορίζεται απ’ αυτή λέγεται απόδοση. Η υπόθεση και η απόδοση μαζί λέγονται υποθετικός λόγος.

-εναντίωση,  π.χ. Αν και ξέρει την απάντηση, δε μπορεί να την πει σωστά.

Λέγονται Εναντιωματικές   : εισάγονται με τους αντιθετικούς συνδέσμους αν και, ενώ, μολονότι, καθώς και με τα μόλο που, και που, που, και ας, ας κτλ 

ή

Παραχωρητικές προτάσεις : εισάγονται με τα : και αν, και, να, που να, να, ας ….

Π.χ. Και να μη μου το έλεγες, εγώ θα το έκανα.

Εκτός από τις ονοματικές αναφορικές, υπάρχουν και αναφορικές επιρρηματικές προτάσεις οι οποίες μπορεί να εκφράζουν τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, συμφωνία, εναντίωση ή παρομοίωση.